1940 καὶ Ἐκκλησία
Συντάκτης: Μηνᾶς Κασιμάτης
Ὁ Ὀκτώβριος, εἶναι κυρίως συνυφασμένος, γιὰ ἐμᾶς τοὺς Ἕλληνες, μὲ τὸ περιβόητο «Ὄχι!» καὶ τὴν ἡρωικὴ ἀντίσταση τῶν Ἑλλήνων κατὰ τῶν ἀλλοφύλων εἰσβολέων, ποὺ γιὰ ἄλλη μία φορά, ὑπερασπίστηκαν τὰ ἱερὰ καὶ τὰ ὅσια της Πατρίδος, ὅπως κάνανε ἀδιακόπτως ἀπὸ τὰ ἀρχαία χρόνια!
Τὰ ἱστορικὰ γεγονότα -λίγο ἕως πολὺ γνωστὰ- ἐπὶ τῆς οὐσίας ξεκινᾶνε μὲ τὸν ἄνανδρο τορπιλισμὸ τῆς σημαιοστολισμένης «Ἕλλης» ἔξω ἀπὸ τὸ λιμάνι τῆς Τήνου, ἀνήμερα τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, στὶς 15 Αὐγούστου τοῦ 1940, γύρω στὶς 8.30 τὸ πρωί. Εἶχε ἤδη θιγεῖ ἡ ἐθνικὴ καὶ θρησκευτικὴ ἀξιοπρέπεια τῶν Ἑλλήνων!
Ἂν καὶ ἐπισήμως δὲν ἀνακοινώθηκε, ὅλοι ἤξεραν πώς, πίσω ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἰταμὴ ἐπίθεση, κρύβονταν οἱ Ἰταλοί. Τοῦτο ἔγινε σαφές, δύο μῆνες περίπου ἀργότερα, τὶς πρῶτες πρωινὲς ὧρες τῆς 28ης Ὀκτωβρίου τοῦ 1940, ὅταν δηλαδὴ ὁ Ἰταλὸς Πρέσβης Ἐμανουέλε Γκράτσι ἐπισκέφτηκε ἀπροειδοποίητα στὸ σπίτι του τὸν Ἕλληνα Πρωθυπουργὸ Ἰωάννη Μεταξὰ καὶ τοῦ ἐπέδωσε ἰδιοχείρως τελεσίγραφο τῆς Κυβερνήσεως τῆς Χώρας του, μὲ τὸ ὁποῖο ἀπαιτοῦσε τὴν ἐλεύθερη διέλευση τοῦ Ἰταλικοῦ στρατοῦ ἀπὸ τὴν Ἑλληνοαλβανικὴ μεθόριο. Στὸ ἄκουσμα τῶν ἰταλικῶν ἀξιώσεων, ἡ ἄρνησις τοῦ Πρωθυπουργοῦ, ὑπῆρξε ἄμεσος καὶ σαφής: «Alors, c'est la guerre», ποὺ στὰ γαλλικὰ σήμαινε «Λοιπόν, ἔχουμε πόλεμο»!
Γράφει λιτὰ καὶ περιεκτικά, ὁ Μεταξὰς στὸ ἡμερολόγιό του:
«Νύχτα στὶς 3 μὲ ξυπνοῦν. Ἔρχεται ὁ Γκράτσι - Πόλεμος - Ζητῶ Νικολούδη Μαυρουδὴ - Ἀναφέρω Βασιλέα - Καλῶ Πάλαιρετ καὶ ζητῶ βοήθειαν Ἀγγλίας - Κατεβαίνω στὶς 5 - Ὑπουργικὸν Συμβούλιον - Ὅλοι πιστοὶ καὶ Μαυρουδὴς - Ὅλοι πλὴν Κύρου - Βασιλέυς περιφορὰ μαζί του - Φανατισμὸς τοῦ λαοῦ ἀφάνταστος - Μάχαι στὰ σύνορα Ἠπείρου - Βομβαρδισμοὶ - Σειρῆνες - Ἀρχίζουμε καὶ τακτοποιούμεθα - ὁ Θεὸς βοηθός !!!»
Πρὶν καν λήξει ἐπισήμως τὸ τελεσίγραφο, ὁ Ἰταλικὸς στρατὸς εἶχε εἰσβάλει στὰ ἙλληνοΑλβανικὴ μεθόριο, μὴ τηρώντας οὔτε καν τὰ προσχήματα!
Καὶ ὁ Ραδιοφωνικὸς Σταθμὸς Ἀθηνῶν διακόπτει τὶς ἐκπομπές του καὶ μεταδίδει: «Ἐδῶ Ραδιοφωνικὸς Σταθμὸς Ἀθηνῶν. Ἔκτακτον ἀνακοινωθέν: Ἡ Ἑλλάς, ἀπὸ τῆς 6ης πρωινῆς της σήμερον, εὑρίσκεται εἰς ἐμπόλεμον κατάστασιν πρὸς τὴν Ἰταλίαν! Ὁ στρατὸς μᾶς ἀμύνεται τοῦ Πάτριου ἐδάφους! Ζήτω τὸ Ἔθνος!».
Ὁ Ἰωάννης Μεταξάς, ἀπευθύνει διάγγελμα πρὸς τὸν Ἑλληνικὸ Λαό:
«Ἡ στιγμὴ ἐπέστη ποὺ θὰ ἀγωνισθῶμεν διὰ τὴν ἀνεξαρτησίαν τῆς Ἑλλάδος, τὴν ἀκεραιότητα καὶ τὴν τιμήν της. Μολονότι ἐπεδείξαμεν τὴν πλέον αὐστηρᾶν οὐδετερότητα καὶ ἴσην, πρὸς ὅλους, ἡ Ἰταλία μὴ ἀναγνωρίζουσα εἰς ἠμας τὸ δικαίωμα νὰ ζῶμεν ὡς ἐλεύθεροι Ἕλληνές μου ἐζήτησεν σήμερον τὴν 3ην πρωινὴν ὥραν, τὴν παράδοσιν τμημάτων τοῦ ἐθνικοῦ ἐδάφους κατὰ τὴν ἰδίαν αὐτῆς βούλησιν ὅτι πρὸς κατάληψιν αὐτῶν ἡ κίνησις τῶν στρατευμάτων της. θὰ ἤρχιζε τὴν 6ην πρωινήν. Ἀπήντησα εἰς τὸν Ἰταλὸν Πρέσβυν ὅτι θεωρῶ καὶ τὸ αἴτημα αὐτὸ καθ' ἑαυτὸ καὶ τὸν τρόπον μὲ τὸν ὁποῖον γίνεται τοῦτο ὡς κήρυξιν πολέμου τῆς Ἰταλίας κατὰ τῆς Ἑλλάδος.
Ἕλληνες, τώρα θὰ ἀποδείξωμεν ἐὰν εἴμεθα ἄξιοι τῶν προγόνων μας καὶ τῆς ἐλευθερίας, τὴν ὁποίαν μᾶς ἐξησφάλισαν οἱ προπάτορές μας. Ὅλον τὸ Ἔθνος ἂς ἐγερθῆ σύσσωμον, ἀγωνισθῆτε διὰ τὴν Πατρίδα, τὰς γυναίκας, τὰ παιδιά σας, καὶ τὰ ἱερᾶς μας παραδόσεις.
Νῦν ὑπὲρ πάντων ὁ ἀγών!»
Οἱ Ἕλληνες, στὶς μεγάλες πόλεις, ξύπνησαν ἀπὸ τὸν ἦχο τῶν σειρήνων. Ἡ εἴδησις τῆς κηρύξεως τοῦ πολέμου, διεδόθη ἀστραπιαίως καὶ σύντομα ὅλοι ξεχύθηκαν στοὺς δρόμους μὲ ζητωκραυγές, σὰν νὰ ἦταν μία σπουδαία γιορτή! Οἱ φαντάροι μας, ἔφευγαν γιὰ τὸ μέτωπο «μὲ τὸ χαμόγελο στὰ χείλη», ὅπως ἀκριβῶς λέει καὶ τὸ τραγούδι, ὑπὸ τὶς ἐπευφημίες τῶν πολιτῶν καὶ τὶς εὐχὲς τῶν μανάδων καὶ τῶν συζύγων! Οἱ Ναοὶ πλημμύρισαν ἀσφυκτικὰ ἀπὸ ἀνθρώπους πάσης ἡλικίας, ἄνδρες καὶ γυναῖκες ποὺ ἐπεκαλοῦντο τὴν βοήθεια τῆς Παναγίας. Καὶ πράγματι, ἡ Ὑπέρμαχος Στρατηγός, γιὰ ἄλλη μία φορὰ θὰ στεκόταν, συμπαραστάτρια τοῦ Ἔθνους μας!
Δὲν εἶναι λίγες οἱ μαρτυρίες Ἑλλήνων Στρατιωτῶν καὶ Ἀξιωματικῶν, συμφώνως πρὸς τὶς ὁποῖες ἐνεφανίζετο μία μαυροφορεμένη γυναίκα σὲ κρίσιμες στιγμὲς καὶ τοὺς ἔσωζε ἀπὸ ἐνέδρες τοῦ ἀντιπάλου, ἐνῶ στὴν συνέχεια ἐξεφανίζετο μυστηριωδῶς! Παραλλήλως ὅμως, μάρτυρες τέτοιων γεγονότων συναντοῦμε καὶ στοὺς ἀντιπάλους!
Ἐνδεικτικῶς, ἀναφέρω τὴν περίπτωση τῆς Παναγίας τῆς Σκριπούς: «Σεπτέμβριος 9 τοῦ 1943, βράδυ. Οἱ Γερμανοὶ πλησιάζουν στὸν Ὀρχομενὸ Βοιωτίας, μὲ ἀπόφαση νὰ κάψουν τὸ χωριὸ καὶ νὰ σκοτώσουν τοὺς κατοίκους. Ἡ φάλαγγα, ἀποτελούμενη ἀπὸ τρία τάνκς, περνάει μπροστὰ ἀπὸ τὴν πιὸ ἀρχαία ἐκκλησία τῆς περιοχῆς, ἀφιερωμένη στὴν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου καὶ κατευθύνεται πρὸς τὸ Διόνυσο. Ξαφνικά, ἐμφανίζεται μία μεγαλόπρεπη γυναίκα, μὲ τὸ χέρι σηκωμένο σὲ ἀπαγορευτικὴ στάση. Τὸ πρῶτο τάνκς ἀκινητοποιεῖται. Τὸ δεύτερο προσπαθεῖ νὰ περάσει καὶ πέφτει σὲ χαντάκι. Τὸ τρίτο «μαρμαρώνει» σὲ ἕνα χωράφι ποὺ προσπάθησε νὰ διασχίσει. Τὴν ἄλλη μέρα, ὁ Γερμανὸς διοικητὴς Χόφμαν ἀπαίτησε ἀπὸ τοὺς κατοίκους ἕνα τρακτὲρ γιὰ νὰ τραβήξει τὰ τάνκς. Τότε συνέβη κάτι θαυμαστό. Τὰ βαριὰ αὐτὰ ἅρματα μετακινήθηκαν σὰν πούπουλα!
- Θαῦμα, θαῦμα! φώναξε ὁ διοικητὴς καὶ ζήτησε ἀπὸ τοὺς κατοίκους νὰ πάει στὴν ἐκκλησία. Κι ἐκεῖ, μπροστὰ στὴν εἰκόνα τῆς Μεγαλόχαρης, ὁ σκληρὸς Γερμανὸς ἀναρίγησε. Γιατί ἀναγνώρισε στὴν οὐράνια μορφή, τὴ γυναίκα ποὺ τοὺς ἔκλεισε τὸ δρόμο! Ἔπεσε στὰ γόνατα καὶ φώναξε μὲ θαυμασμό:
- Αὐτὴ σας ἔσωσε! Νὰ τὴ δοξάζετε.
Ὁ Ὀρχομενὸς σώθηκε. Ὁ Χόφμαν ὑπόσχεται πὼς μέχρι τὸ τέλος τοῦ πολέμου ἡ πόλη δὲν θὰ πάθει κανένα κακό. Τὰ τάνκς φεύγουν μὲ τὰ πυροβόλα κατεβασμένα, γιατί νικήθηκαν ἀπὸ τὴν ὑπέρμαχο Στρατηγό.
Ἀπὸ τότε, ἡ 10η Σεπτεμβρίου καθιερώθηκε ὡς γιορτή. Καὶ μάλιστα, μὲ τὴν ἀκλόνητη ἐτήσια παρουσία τοῦ ἄλλοτε Γερμανοῦ διοικητῆ, ὁ ὁποῖος, χρηματοδότησε τὴν πρώτη ἀπεικόνιση τοῦ θαύματος κι ἀφιέρωσε ἕνα μεγάλο καντήλι: Σὲ Ἐκείνη ποὺ ἔσωσε τὴν περιοχή, ἀλλὰ καὶ τὴν ψυχή του!..»
[Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ ἄρθρο-ἀφιέρωμα τῆς ἐφημερίδος "Ἀπογευματινή", "Οἱ εἰκόνες τῶν θαυμάτων", Σάββατο 15 - Κυριακὴ 16 Αὐγούστου, 2009, φ. 1.297 (18.242), σελ. 12) ]
Καὶ ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία μας ὅμως, δίπλα στοὺς ἀγῶνες τοῦ Ἔθνους πάντοτε, δὲν θὰ μποροῦσε νὰ μὴν ἔχει τὸν ρόλο της καὶ στὰ γεγονότα αὐτά. Ὅπως γιὰ τὸν ἀγώνα τοῦ 1821, τὰ μοναστήρια μᾶς ἐκποιοῦσαν ὅλα τὰ ἱερὰ σκεύη, ὥστε νὰ βγοῦν χρήματα ἀπὸ τὰ μέταλλά τους, προκειμένου νὰ ἀγοραστοῦν ὄπλα γιὰ τὴν Ἐπανάσταση, ἔτσι καὶ τώρα, οἱ διάφοροι ναοὶ προσφέρουν ἀφιερώματα καὶ συγκεντρωμένα χρήματα, προκειμένου νὰ ἐνισχύσουν τὸ Ἑλληνικὸ Κράτος στὸν ἀγώνα τοῦ κατὰ τῶν εἰσβολέων.
Ἡ ἀντίσταση τῶν Ἑλλήνων στὰ βουνὰ τῆς Ἠπείρου, θαυμάστηκε ἀπὸ ὅλο τὸν κόσμο, ἐνῶ ὡς γνωστόν, ἀποτέλεσε καὶ τὴν πρώτη συμμαχικὴ νίκη κατὰ τῶν δυνάμεων τοῦ ἄξονος, ἀναγκάζοντας μάλιστα τοὺς Γερμανοὺς νὰ κατέβουν στὰ Νότια, καθυστερώντας τὴν ἐπίθεσή τους στὴν Ρωσσία, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ πέσουν στὸ βαρὺ ρωσσικὸ χειμώνα, κάτι ποὺ ἀπέβη μοιραῖο γιὰ τὴν ὅλη ἐξέλιξη τοῦ Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Χαρακτηριστικὴ ὡς πρὸς τὰ παραπάνω, εἶναι ἡ παρακάτω μετάδοση τοῦ Ραδιοφωνικοῦ σταθμοῦ τῆς Μόσχας: «Ἐπολεμήσατε ἄοπλοι ἐναντίον ἐνόπλων καὶ ἐνικήσατε. Μικροὶ ἐναντίον μεγάλων καὶ ἐπικρατήσατε. Δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ γίνη ἀλλιῶς γιατί εἶσθε Ἕλληνες. Ὡς Ρῶσσοι καὶ ὡς ἄνθρωποι, σᾶς εἴμαστε εὐγνώμονες, γιατί χάρη στὶς δικές σας θυσίες κερδίσαμε τὸν ἀπαιτούμενο καιρὸ νὰ προετοιμάσουμε τὴν ἄμυνά μας. Ἕλληνες,
σᾶς εὐγνωμονοῦμε.»
Τελικῶς, ὑπὸ τὴν πίεση τῆς ἐπιθέσεως τεσσάρων οὐσιαστικῶς Δυνάμεων (Ἰταλία, Ἀλβανία, Γερμανία, Βουλγαρία), τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1941 ἡ ἡρωικὴ μικρὰ Ἑλλὰς νικήθηκε. Ἐκεῖ, ρόλο στὴν διήγησή μας, ἔχει καὶ ἡ ἡγετικὴ μορφὴ τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν, τοῦ Χρύσανθου, ὁ ὁποῖος ἀρνήθηκε νὰ ὁρκίσει τὴν δωσίλογη κυβέρνηση τοῦ Γεωργίου Τσολάκογλου, μὲ τὰ μεγαλειώδη λόγια: «Δὲν μπορῶ νὰ ὁρκίσω Κυβέρνηση προβληθεῖσα ἀπὸ τὸν ἐχθρό, ἐμεῖς γνωρίζουμε ὅτι τὶς Κυβερνήσεις τὶς ὁρίζει ὁ λαὸς ἢ ὁ Βασιλεύς.» Γιὰ τὴν στάση του αὐτή, στὶς 2 Ἰουνίου τοῦ 1941, μὲ Συντακτικὴ Πράξη τῆς κατοχικῆς κυβερνήσεως, καθαιρέθηκε ἀπὸ τὸ ἀξίωμά του.
Ὑπῆρξαν ἀτελείωτα τὰ παραδείγματα ἡρωισμῶν τῶν ἱερέων μας καὶ γενικώτερα τῶν Ἐκκλησιαστικῶν ἀνδρῶν μας, οἱ ὁποῖοι συνέχισαν μία παράδοση θυσιῶν δύο χιλιάδων ἐτῶν. Διότι μπορεῖ ὁ Ἀριχιεπίσκοπος Χρύσανθος νὰ ἔχασε μόνο τὸ ἀξίωμά του ἀπὸ τὴν ὑψηλόφρονα αὐτὴ στάση του, μὰ ἀμέτρητοι ἄλλοι ἱερωμένοι μας ἔχασαν τὴν ἴδια τὴν ζωή τους! Βιβλία ὁλόκληρα ἔχουν γραφτεῖ, προκειμένου νὰ συγκεντρώσουν ὅσες ἀπὸ αὐτὲς τὶς θυσίες ἔγιναν εὐρέως γνωστὲς καὶ ἡ μνήμη τους δὲν χάθηκε. Ὅλως ἐνδεικτικῶς, θὰ ἀναφέρουμε δύο ἐξ αὐτῶν, μὰ στὸ μέλλον θὰ πρέπει νὰ κάνουμε ἕνα γενικώτερο ἀφιέρωμα γιὰ τοῦτο τὸ τόσο σημαντικὸ θέμα:
1. Ἱερεὺς Γεώργιος Σιούλης, ἀπὸ τὸ χωριὸ Ἁγία Ἀναστασία Ἰωαννίνων. Ἦταν ἐντεταγμένος στὴν Ἐθνικὴ Ἀντίσταση, γι' αὐτὸ οἱ Γερμανοὶ τὸν συνέλαβαν μαζὶ μὲ ἄλλους ἀγωνιστές, προκειμένου νὰ τοῦ ἀποσπάσουν πληροφορίες, μὰ τὰ βασανιστήρια ποὺ τοῦ ἔκαναν, δὲν τὸν ἐλύγισαν. Τὸν μαχαίρωσαν στὸ πρόσωπο καὶ στὸ σῶμα καί, στὴν συνέχεια, τὸν ἔκαψαν ζωντανό, μαζὶ μὲ τοὺς ὑπολοίπους. Δύο χωρικοί, τοὺς βρῆκαν. Στάχτη καὶ καμένα κόκκαλα παντοῦ. Κατὰ θαυμαστὸ τρόπο, μόνο τὸ σῶμα τοῦ παπᾶ εἶχε μείνει ἀκέραιο. Τὸ πρόσωπό του ἦταν τρυπημένο μὲ μαχαίρι. Στὴν τσέπη τοῦ βρέθηκε ἡ Καινὴ Διαθήκη.
2. Πατέρες Μεγάλου Σπηλαίου Καλαβρύτων. Ὕστερα ἀπὸ τὸν θάνατο κάποιων Γερμανῶν Στρατιωτῶν ἀπὸ Ἀντάρτες, Γερμανοὶ πῆγαν στὸ Μέγα Σπήλαιο καὶ γιὰ ἀντίποινα συνέλαβαν τοὺς μοναχούς του. Τοὺς ὁδήγησαν σὲ μία κοντινὴ τοποθεσία, τὴν «Κισσωτή». Τελευταῖος στὴν σειρὰ λόγω τῆς κούρασης, καὶ ὁ πρώην ποιμένας τους, ὁ Γαβριὴλ Κόσσυφας, ὁ γηραιότερος τῆς Μονῆς, 96 χρονῶν. Τὰ πολυβόλα ἦταν ἤδη στημένα, ὅταν ἔφτασαν. Οἱ μελλοθάνατοι, δὲν εἶχαν ἀμφιβολία γιὰ τὸ τί τοὺς περιμένει. Ὁ Γερμανὸς ἐπὶ κεφαλῆς, διατάζει τοὺς δεσμῶτες του νὰ ζητωκραυγάσουν ὑπὲρ τοῦ Χίτλερ. «Ὄχι, παιδιά μου!», φωνάζει ὁ γέρος προεστῶς τῆς Μονῆς, «Ἐμεῖς, ἂς σηκώσουμε τὰ μάτια στὸν οὐρανὸ κι ἂς φωνάξωμε 'ζήτω ἡ αἰωνία Ἑλλάς'»! Ζητοῦν ὁ ἕνας ἀπὸ τὸν ἄλλον συγχώρεση καὶ ξαφνικὰ ἡ Κισσωτὴ ἀντιλαλεῖ ἀπὸ ψυχωμένες ζητωκραυγές: Ζήτω ἡ Ἑλλάς! Ἀκολούθησε ὁ ἦχος τῶν πολυβόλων...
Τὰ σεπτά τους σώματα, οἱ Γερμανοὶ τὰ πέταξαν σὲ μία διπλανὴ χαράδρα.
Αἰωνία τους ἡ Μνήμη!
Πηγές:
1. «Ἡ Ἀθήνα τοῦ '40 καὶ τῆς κατοχῆς», Γιάννη Καιρόφυλα, ἒκδ Ἴρις-Φιλιππότης, σέλ. 36.
2. Ἐφημ. "Ἀπογευματινή", ἄρθρο "Οἱ εἰκόνες τῶν θαυμάτων", Σάββατο 15 - Κυριακὴ 16 Αὐγούστου, 2009, φ. 1.297 (18.242), σελ. 12
3. «Τί εἶπαν οἱ ξένοι γιὰ τὴν Ἑλλάδα», Ἀλκιβιάδους Μπεναδρὴ - Κωνσταντίνου Σπίνου, ἔκδ. Νέα Θέσις, σέλ. 91-92.
4. «Ἱερεῖς καὶ Μάρτυρες τῆς Κατοχῆς», Γ.Δ.Κούβελα, ἔκδ. Τῆνος, σέλ. 11-14.
5. «Ἐκτελεσθέντες καὶ Μαρτυρήσαντες κληρικοί, 1941-1949», Μητροπολίτου Λήμνου Διονυσίου, ἔκδ. Ἐλεύθερη Σκέψις, σέλ. 105-107.
6. https://www.egolpio.com/HISTORY/thavma_ellhnwn_40.htm
7. https://www.eaan.gr/h27-metax-oxi.htm
8. «Ἑλληνοϊταλικὸς πόλεμος τοῦ 1940», Βικιπαίδεια.
9. «Ἀρχιεπίσκοπος Χρύσανθος» , Βικιπαίδεια.