Ἡ προσευχή, τά λόγια καί ἡ ψυχή
τοῦ Μεγάλου Βασιλείου
Μιλώντας ὁ Μ. Βασίλειος στή γιορτή τῆς Μάρτυρος Ἰουλίττας γιά τή σύσταση τοῦ Ἄπ. Παύλου, «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε» - νά προσεύχεσθε ἀδιάλειπτα - ἀφήνει εὐδιάκριτα νά διαφανεῖ ὅτι μέ αὐτό τό λόγο ὁ Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν δέν καλεῖ τό Χριστιανό νά σταματάει τή δουλειά του καί νά τρέχει κάθε τρεῖς καί λίγο στό εἰκονοστάσι τοῦ σπιτιοῦ του ἤ σέ μία ἐκκλησία καί ν' ἀρχίζει τίς προσευχές, πράγμα καί πρακτικά ἀδύνατο, ἰδιαίτερα στίς μέρες µας. Τόν καλεῖ νά ζεῖ ὅλο τό εἰκοσιτετράωρο σέ ἀναφορά, διάλογο καί σχέση μέ τόν Θεό γιά κάθε τί, νά νιώθει τήν προσευχή σάν ζωτική ἀτμόσφαιρα! Ἄν δέν ἐνοχλοῦσε κάποιους, θά παρέπεμπα στό κινηματογραφικό ἔργο «Ὁ βιολιστής στή στέγη», ὅπου ὁ σκηνοθέτης βάζει τόν πρωταγωνιστή νά σηκώνει κάθε τόσο τό βλέµµα στόν οὐρανό καί νά μιλάει μέ τόν Θεό, ὅπως ἕνα παιδί μέ τόν Πατέρα του. Καί ἄλλοτε νά τόν εὐχαριστεῖ, ἄλλοτε νά τόν παρακαλεῖ καί ἄλλοτε νά τοῦ... παραπονιέται!
Ὄντας πάντα πρακτικός καί συγκεκριμένος στή διδαχή ὁ Μεγάλος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, γράφει. «Ὅταν λοιπόν κάθεσαι στό τραπέζι, προσευχήσου, εὐχαρίστησε τόν Θεό πού σου χάρισε τήν ἀναγκαία γιά τή ζωή τροφή. Μέ τό κρασί πού πίνεις γιά νά ὑποστηρίξεις τήν ἀδυναμία τοῦ σώματος, θυμήσου Ἐκεῖνον πού σου δίνει αὐτό τό δῶρο γιά νά εὐφρανθεῖ ἡ καρδιά σου καί νά τονωθεῖ ἡ διάθεσή σου. Τελείωσε τό φαγητό; Ἄς μήν τελειώσει μαζί του καί ἡ θύμηση τοῦ Εὐεργέτη. Ντύνεσαι τά καθημερινά ροῦχα· νά εὐχαριστεῖς τόν Θεό πού σου τά ἔδωσε. Ντύνεσαι ἐκεῖνα τῆς ἐξόδου· νά αὐξάνεις τήν ἀγάπη σου στόν Θεό, πού µᾶς χαρίζει κατάλληλα ροῦχα καί γιά τό χειμώνα καί τό καλοκαίρι πού προστατεύουν τή ζωή µας καί κρύβουν τήν ἀσκήµια τῆς γύμνιας µας.
Τελείωσε ἡ μέρα; Εὐχαρίστησε τόν Θεό πού µᾶς χάρισε τόν ἥλιο νά µᾶς ὑπηρετεῖ στά ἡμερήσια ἔργα µας, τό φῶς νά φωτίζει τή νύχτα καί νά ὑπηρετεῖ ἄλλες ἀνάγκες τῆς ζωῆς µας.
»Ἡ νύχτα πάλι, πόσες ἀφορμές γιά προσευχή μπορεῖ νά µᾶς δώσει... Ὑψώνεις τό βλέµµα στόν οὐρανό καί γοητεύεσαι ἀπό τό κάλλος τῆς ἀστρικῆς πληµµυρίδας πού ἀτενίζεις· πές ἕνα λόγο δοξολογίας στόν Κύριο τῶν ὅλων, προσκύνησε τόν ἄριστο τεχνίτη ὅλης αὐτῆς τῆς σοφίας πού ἀποκαλύπτεται στή δημιουργία. Κοιτάζεις ἕνα γύρω καί βλέπεις νά ἡσυχάζουν ὅλα τά ὄντα· δόξασε αὐτόν πού, κι ἄν ἀκόμα δέν θέλουμε, μέ τόν ὕπνο µᾶς ἀναπαύει ἀπό τούς κόπους τῆς ἡμέρας, καί μέ νέες δυνάμεις μετά µᾶς ἐπαναφέρει στίς ὑποχρεώσεις τῆς ἑπομένης.
»Ἀκόμα, μή θεωρήσεις ὅτι ὁλόκληρη ἡ νύχτα ἔγινε ἀποκλειστικά γιά τόν ὕπνο. Μήν τό δεχτεῖς αὐτό καί ἀχρηστέψεις τό μισό χρόνο τῆς ζωῆς σου παραδίνοντας τόν σ' αὐτή τήν ἰδιότυπη ἀναισθησία, μοίρασε τόν ἀνάμεσα σέ ὕπνο καί προσευχή. Ἀφήνω ὅτι καί αὐτός ὁ ὕπνος μπορεῖ νά γίνει κάτι σάν σπουδή στήν εὐσέβεια. Τά ὄνειρα ἀπό τή φύση τούς ἀπηχοῦν συνήθως τίς φροντίδες καί τά ἐνδιαφέροντα τῆς ἡμέρας. Ὅ,τι λογῆς εἶναι τά ἔργα τῆς ζωῆς µας τή μέρα, ἀνάλογα εἶναι καί τά ὄνειρα µας. Αὐτό σημαίνει ὅτι καί τήν ὥρα πού θά κοιμᾶσαι καί δέ θά προσεύχεσαι μέ λόγια, ἡ προσευχή σου θά συνεχίζεται μέ τίς εἰκόνες πού θά ἀπηχοῦν τήν ἀτμόσφαιρα σχέσης μέ τόν Θεό πού ἀνέπτυξες στή διάρκεια τῆς ἡμέρας. Μέ τόν τρόπο αὐτό ἡ ζωή σου θά ἐκτυλίσσεται σάν μία συνεχής καί ἀδιάλειπτη προσευχή».
Δέν ξέρω πόσοι κινοῦμε τή μέρα µας σέ τέτοια ἀτμόσφαιρα προσευχῆς, πόσοι λέμε ἔστω ἕνα λόγο, µία µόνο λέξη εὐχαριστίας, δοξολογίας τοῦ Θεοῦ, παράκλησης γιά κάτι δικό µας ἤ τῶν ἄλλων, ἰδιαίτερα ὅσων συναντοῦμε νά εἶναι σέ ἀνάγκη. Φαντάζoµαι ὅμως ὅτι καθένας µᾶς διακρίνει ἐδῶ καθαρά τό εἰκoσιτετράωρo διαγραµµα ἀτμόσφαιρας καί στάσης προσευχῆς τοῦ Μ. Βασιλείoυ, κάτι ἀπό ἐκεῖνο τό, «µνηµονευτέον Θεοῦ µἄλλον ἤ ἀναπνευστέον», πού θά ἔλεγε ὁ αὐτάδελφος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, «ἡ ἄλλη μισῆ τῶν δύο τους σωμάτων ψυχή»!
Σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τώρα στήν οὐσία τῆς προσευχῆς, ἀφοῦ πρῶτα τήν ὁρίζει ὡς «αἴτημα ἀγαθοῦ παρά τῶν εὐσεβῶν εἰς Θεόν γινομένη» - παράκληση τῶν εὐσεβῶν στό Θεό γιά κάτι καλό - ὑπoγραµµίζει ὅτι αὐτή δέν ἐντοπίζεται τόσο στά λόγια πού ἀναφέρει κανείς - «τήν αἴτησιν οὐκ ἐν ρήµασιν ὁριζόµεθα πάντως». Γιατί σέ τελική ἀνάλυση ὁ Θεός δέ χρειάζεται τά λόγια µας, ἀφοῦ καί χωρίς νά τοῦ ζητήσουμε, ξέρει τί µᾶς συμφέρει καί τί µᾶς ὠφελεῖ - «οὐδέ γάρ ἠγούµεθα τόν Θεόν τῆς διά τῶν λόγων ὑποµνήσεως δεῖσθαι, ἀλλ' εἰδέναι, καί µἤ αἰτούντων ἠµῶν τά χρήσιµα». Ἑπομένως δέν πρέπει νά νομίζουμε ὅτι εἴπαμε ἀπό συνήθεια μερικά ξερά λόγια προσευχῆς καί τελειώσαμε, οὔτε ὅτι ἀραδιάσαμε, χωρίς νά καταλαβαίνουμε τί λέμε, μία σειρά ἀπό Ψαλμούς καί προσευχηθήκαμε. Ἐκεῖνο πού προέχει καί μετράει στήν προσευχή, ἡ οὐσία της, εἶναι ἡ προαίρεση, ἡ διάθεση ψυχῆς καί καρδιᾶς πού ἐκφράζουν αὐτά πού λέμε στήν προσωπική προσευχή ἤ διαβάζουμε στίς ἐκκλησιαστικές Ἀκολουθίες - «ὅτι χρή ἠµᾶς µη ἐν συλλαβαῖς τήν προσευχήν ἀποπληροῦν, ἀλλά τή προαιρέσει µάλλον ψυχῆς». Ποῦ σημαίνει ὅτι ὁ Θεός μετράει πόση ψυχή καί καρδιά καταθέτουμε μέ κάθε λέξη προσευχῆς πού βγαίνει ἀπό τά χείλη µας! Πόσο νιώθουμε ἀληθινά, πόσο ζοῦμε ὅ,τι τοῦ λέμε, ὅ,τι τοῦ ζητοῦμε.
Ἀλλά, θά ἐπισημάνει, οὔτε κι αὐτό φτάνει γιά νά εἶναι ἡ προσευχή µας προσευχή! Εἶναι ἀπαραίτητο νά ἔχει καί προεκτάσεις, νά τή συνοδεύουν καί νά τή στολίζουν πράξεις ἀρετῆς σέ ὅλη τή ζωή µας! Πράξεις ἀρετῆς, πού θά τή σφραγίζουν καί θά ἀποτελοῦν τή δύναμη καί τήν ὁλοκλήρωσή της - «καί πράξεσι ταῖς κατ' ἀρετήν παντί βίω συµπαρεκτεινομέναις, τήν δύναµιν πληροῦσθαι τῆς πρoσευχῆς»! Πού σημαίνει, ὁ Θεός βλέπει καί ἐξετάζει ἄν ἡ προσευχή γεννάει ἀρετή, ἄν γεννάει ἀγάπη! Ἤ ἀλλιώτικα, ὁ Μ. Βασίλειος δέν καταλαβαίνει τί προσευχή μπορεῖ νά εἶναι μία προσευχή, πού δέ σφραγίζεται καί δέν ὁλοκληρώνεται μέ πράξεις ἀρετῆς, τουτέστιν δέν ἐκφράζεται καί δέν ἐπιβεβαιώνεται μέ μία ζωή χριστιανική, μέ πράξεις ἀγάπης.
Μέ ἄλλα λόγια καί πολύ ἁπλά. Ἡ προσευχή εἶναι µἴα διαρκῆς συνομιλία μέ τόν Θεό, ἕνας ζωντανός διάλογος καί µἴα ἀδιάσπαστη σχέση μαζί του. Μπορεῖ νά εἶναι ἕνας µόνο λόγος, μίας καί μόνης στιγμῆς, καί ὕστερα ἕνας ἄλλος κάποιας ἄλλης. Ἕνας λόγος δοξολογίας, εὐχαριστίας, ἕνας λόγος παράκλησης στόν Θεό γιά µᾶς ἤ γιά ὅσους ἰδιαίτερα βλέπουμε καί συναντᾶμε νά εἶναι σέ ἀνάγκη. Αὐτονόητο καί πολύ περισσότερο ὁ λειτουργικός λόγος τοῦ Εὐχαριστιακοῦ Σώματος τῆς Ἐκκλησίας! Πάντα ὅμως ἕνας λόγος κατάθεση ψυχῆς, ἕνας λόγος ἄγγιγμα καρδιᾶς! Ἀλλά καί ἕνας λόγος πού θά σφραγίζεται ἀπό µἴα ζωή ἀρετῆς, μίας ἀρετῆς πού θά ἀποτελεῖ τή δύναμη καί τήν ὁλοκλήρωσή της!
Αὐτά πού λέει ὁ Μ. Βασίλειος ἀποτελοῦν μία συγκροτημένη καί ἀδιάσπαστη ἑνότητα, ἀπηχοῦν ἁγία προσωπική ἐμπειρία καί πρακτική του. Μία ἐμπειρία καί πρακτική πού μπορεῖ νά ψηλαφήσει κανείς στή ζωή ὅλων τῶν Ἁγίων της Ἐκκλησίας µας, τῶν γνωστῶν καί ὅσων ἀγνώστων σ' ἐμᾶς, ὄχι στόν Θεό βέβαια! Κι ἄν ἡ προσευχή ὡς ἀτμόσφαιρα ζωῆς καί κατάθεση ψυχῆς εἶναι κάτι πού εὔκολα κατανοεῖται, οἱ προεκτάσεις της σέ ζωή ἀρετῆς, πού πιό δύσκολα κατανοοῦνται ἀπό πολλούς, κι ἀκόμα πιό δύσκολα προσεγγίζονται ἀπό ὅλους µἄς, εἶναι κάτι πού χρειάζεται νά προσεχθεῖ πολύ, καθώς τελευταία ἰδιαιτέρα διαχέεται ὄχι λίγη θολούρα στό Ὀρθόδοξο ἐκκλησιαστικό τοπίο γύρω ἀπό αὐτό τό βασικό θέμα.
Ἀθ. Κοτταδάκη, Ἡ Δράσις Μας, 439
https://www.xfd.gr