Ἡ πρακτική της εἰρήνης
Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου
Ἡ εἰρήνη, «τό γλυκύ καί πράγμα καί ὄνομα» κατά τόν Ἅγιο Γρηγόριο τό Θεολόγο, δέν εἶναι περιστέρι. Δέν εἶναι οὔτε διακηρύξεις τῶν ἰσχυρῶν της γής,οἱ ὁποῖοι μέ τό ἕνα χέρι ὑπογράφουν τήν εἰρήνη καί μέ τό ἄλλο προτείνουν ἀναίσχυντα τά ὄπλα τοῦ πολέμου, τῆς ἐξόντωσης τῶν λαῶν. Ἡ εἰρήνη δέν εἶναι εἶδος τῆς ἀνθρώπινης ἀγορᾶς · Ἡ εἰρήνη τοῦ «Θεοῦ εἶναι ἀκούομεν, ἤς Θεόν, τόν Θεόν καί αὐτοθεόν, ὡς ἐν τῷ... «Αὐτός ἐστιν ἡ εἰρήνη ἠμῶν»». Σέ μία ἐλεύθερη ἀπόδοση σημαίνει ὅτι: ἡ εἰρήνη ἀκοῦμε ὅτι εἶναι τοῦ Θεοῦ, καί ὅταν λέμε τοῦ Θεοῦ, ἐννοοῦμε τό Θεάνθρωπο Κύριο Ἰησοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ Ἴδιος ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος, ὁ Χριστός, ὁ φύσει Θεός, σύμφωνα καί μέ τό λόγο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου (Ἐφ., β΄ 14) ὅτι Αὐτός, ὁ Χριστός, εἶναι ἡ εἰρήνη μας.
Ἐφόσον ἡ εἰρήνη εἶναι ὑπόθεση τοῦ Θεοῦ καί δῶρο Θεοσδοτο, γιά νά φτάσει ὁ ἄνθρωπος νά εἶναι εἰρηνικός καί εἰρηνοφόρος, πρέπει νά διαποτισθεῖ ἀπό τό Θεό. Αὐτό σημαίνει πώς ἄν ὁ Θεός δέν εἰσέλθει στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ἄνθρωπος οὔτε καθ' ἑαυτόν εἰρηνεύει, οὔτε καί μέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους ἔχει σχέσεις εἰρηνικές. Ἑπομένως ἡ εἰρήνη τῶν λαῶν, ἡ εἰρήνη τοῦ κόσμου, ἐξαρτᾶται ἀπό τίς σχέσεις τοῦ καθενός μας μέ τό νόμο τοῦ Θεοῦ.
Ὁ μεγάλος Πατέρας τῆς Θεολογίας Γρηγόριος, μέ βαθιά ἀτομική πείρα καί φιλάνθρωπη θεώρηση τῶν κοινωνικῶν προβλημάτων δέν ἀφήνει εὐκαιρία νά περάσει, πού νά μή δώσει τήν πρακτική της εἰρήνης τόσο στήν ἀτομική μας ζωή, ὅσο καί στίς κοινωνικές μας σχέσεις.
Ἐλάχιστα δείγματα ἀπό τόν ὠκεανό τῶν ἔργων τοῦ σταχυολογοῦμε σχετικά μέ τό θέμα, καί χωρίς αὐτά νά τό καλύπτουν σέ ὅλες του τίς πλευρές.
Τήν εἰρήνη τῆς ψυχῆς, γνωρίζει ὁ Ἅγιος Θεολόγος, διασαλεύει κυρίως ὁ πόνος· εἰσορμά σάν τρικυμία στήν ψυχή καί τήν ἀναστατώνει. Ὁ κίνδυνος τότε εἶναι νά κοπεῖ ὁ δεσμός πού ἑνώνει τόν ἄνθρωπο μέ τά οὐράνια, καί νά ἀφεθεῖ ἡ ψυχή ἕρμαιο τῶν κυμάτων νά παραδέρνει στήν ἀγριεμένη θάλασσα τῶν λυπηρῶν περιστάσεων. Ὁ κίνδυνος εἶναι μέγας. Γι' αὐτό ὁ Ἅγιος παιδαγωγός σηκώνει τή ματιά τοῦ πονεμένου πρός τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ.
Στήν ἐπιστολή (20) πρός τόν ἀδελφό του Καισάριο, πού πέρασε κάποια δοκιμασία, γράφει: «Κάμνουσα... ψυχή ἐγγίζει Θεῶ». Τό κέρδος τοῦ πόνου εἶναι ὅτι ἡ ψυχή στόν πόνο τῆς προσεγγίζει τό Θεό. Ἐκφράζεται ἀποφθεγματικά · δέν παραγγέλνει, ἀπό εὐγένεια ὁ εὐγενής αὐτός ἄνθρωπος. Ἔτσι τό μήνυμα εἶναι περισσότερο εὐπρόσδεκτο. Τό ἴδιο νόημα ἔχει καί ἡ φράση: «...ὅταν ὀδυνώμεθα, τότε μέμνησθαι Θεοῦ καί τῶν ἐκεῖθεν ἐλπίδων...» σέ μία ἐπιστολή τοῦ (223) «Θέκλη» (23). Ὅταν πονᾶμε, τότε νά φέρνουμε στή μνήμη μας τό Θεό καί τίς ἐλπίδες τῆς αἰώνιας μακαριότητας.
Μία ψυχή πού περνάει τή θλίψη της - κι ἄν ἀκόμη αὐτή προέρχεται ἀπό θάνατο προσφιλοῦς - στηριγμένη στοῦ Θεοῦ τήν ἀγάπη, μέσα ἀπό τόν πόνο βρίσκει τό λιμάνι τῆς εἰρήνης. Τά κουπιά πρός τό γαλήνιο ὅρμο εἶναι οἱ «ἐλπίδες» ὅτι ὁ Θεός θά μᾶς ἀμείψει μέ τή μακαριότητά του καί γι' αὐτές τίς δοκιμασίες μας πού περνᾶμε στή ζωή. Καί ὁ ἄνθρωπος μένει εἰρηνικός · καί πλούσιος σέ πείρα ὄχι μόνο τοῦ πόνου ἀλλά καί τοῦ τρόπου, μέ τόν ὁποῖο πρέπει νά ἀντιμετωπίζει τούς ἀδελφούς του συνανθρώπους στή δύσκολη ὥρα. Καί αὐτό ἔχει μεγάλη σημασία, διότι ὁ ἄνθρωπος τῆς ἐσωτερικῆς εἰρήνης εἶναι καί φορέας εἰρήνης. Νεότεροι Ἅγιοι, πιό κοντινοί χρονικά σέ μᾶς διατύπωσαν τήν ἀλήθεια αὐτή μέ αὐτά τά λόγια: Νά βρεῖς ἐσύ τήν εἰρήνη σου, καί τότε πολλοί ἄλλοι θά βροῦν τή δική τους γύρω σου.
Ὡραιότατη ἐφαρμογή ἀποπειρᾶται ὁ Ἅγιος του Θεοῦ μετά τά συγκλονιστικά γεγονότα, πού συνέβησαν τήν νύχτα τοῦ Μεγάλου Σαββάτου (379) στόν ἱερό ναό τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας στήν Κωνσταντινούπολη. Ὁ Γρηγόριος λειτουργοῦσε 20 Ἀπριλίου ὡς ὁ κανονικός ἐπίσκοπός της Κωνσταντινουπόλεως καί θά βάπτιζε τούς Κατηχουμένους. Τότε ὅρμησαν μέσα στή νύχτα οἱ Ἀρειανοί μέ πέτρες καί ρόπαλα καί κλωτσοπάτησαν τά ἱερά καί χτύπησαν τούς Ὀρθοδόξους καί μάλιστα θανάσιμα.
Ὅταν καταλαγίασαν τά πράγματα, δύο ἐπίσημοι Ὀρθόδοξοι, ὁ Θεόδωρος καί ὁ Θεοτεκνος, ἑτοίμασαν τίς μηνήσεις τούς ἐναντίον τῶν Ἀρειανῶν. Ὁ πρῶτος θιγμένος διότι πολλοί πτωχοί καί μοναχοί, πού εἶχε βοηθήσει, ἦταν ὁμάδες κρούσεως ἐναντίον τῶν Ὀρθοδόξων μέσα στό ναό τῆς Ἀναστασίας. Ὁ δεύτερος, διότι οἱ Ἀρειανοί κακομεταχειρίστηκαν τή σύζυγο καί τή θυγατέρα του, πού βρίσκονταν στό Ναό ἐκείνη τή νύχτα.
Καί ὁ Γρηγόριος; - Ὅπως στάθηκε ὄρθιος καί εἰρηνικός στό ἐπίκεντρό του χαλασμοῦ τή νύχτα ἐκείνη, ἔτσι κρατάει καί τό φρόνημα ὄρθιο στήν ἀντιμετώπιση τῆς καταιγίδας. Ὑπάρχουν περιστάσεις, πού ὅλοι οἱ Χριστιανοί, καί μάλιστα ὅσοι χειρίζονται τά ὅσια καί ἱερά της Ἐκκλησίας θέματα καί ὑπερασπίζονται θεσμούς ἱερούς, μένουν ἀνυποχώρητοι στίς θέσεις τους, τίς ὁποῖες μεταβάλλουν σέ ἐπάλξεις μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς τους · καί δέ θυσιάζουν τήν Ἀλήθεια ἐν ὀνόματι δῆθεν μίας εἰρήνης πού ἑδράζεται στό ψέμα, γιά νά περιφρουρήσουν τήν ὑπόληψή τους. Ἐάν γκρεμίσουμε τήν Ἀλήθεια, ποῦ εἶναι ὁ Θεός, ποῦ νά στερεώσουμε τήν εἰρήνη ποῦ εἶναι ὁ Θεός;
Ἀλλ' ὅταν πρόκειται νά διασωθεῖ ἡ Ἀλήθεια μέ τή θυσία τῶν δικαιωμάτων μας, τά χαρίζουμε σ' ἐκείνους πού μᾶς ἀδίκησαν, ἐφόσον ἡ μεγαλοψυχία ἁπλώνει τή γέφυρα τῆς συγγνώμης νά περάσουν ὅσοι μποροῦν νά καταλάβουν τήν Ἀλήθεια.
Ὁ Γρηγόριος ἦταν ἀνυποχώρητος μαχητής τῆς Ἀλήθειας - καί αὐτό τό ἀπέδειξαν τά γεγονότα τῆς νύχτας (20 Ἀπριλίου 379) τοῦ Μεγάλου Σαββάτου στό ναό τῆς Ἀναστασίας. Ἦταν ὅμως μαχητής Ἅγιος. Γι' αὐτό μετά τή δικαίωσή του ἀπό τό δικαστήριο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἔφτασε στήν ὥρα τῆς συγγνώμης. Συμβουλεύει λοιπόν τούς δύο ἐπισήμους «Θεοδώρω» (77). «...Δείνα μέν τά γεγενημένα καί πέρα δείνων... - ὑβρισθῆναι θυσιαστήρια, συγχυθῆναι μυστήρια, μέσους ἠμᾶς ἐστάναι τῶν τελουμένων καί τῶν λιθαζόντων... Ἀλλ' ἴσως μακροθυμεῖν ἄμεινον... οὐ γάρ οὕτως ὁ λόγος πείθει τούς πολλούς ὡς ἡ πράξις, ἡ σιωπώσα παραίνεσις...» (14-22).
Δηλαδή: Εἶναι βέβαια φοβερά ὅσα ἔγιναν · κάτι παρά πάνω ἀπό φοβερά - νά βεβηλωθοῦν θυσιαστήρια, νά ἀνακατευθοῦν τά μυστήρια, κι ἐμεῖς νά στεκόμαστε ἀνάμεσα σέ ὅλα αὐτά πού γίνονταν καί στό μέσον αὐτῶν πού πετροβολοῦσαν... Ἀλλ' ἴσως εἶναι καλύτερο νά μακροθυμεῖ κανείς... γιατί τούς πολλούς δέν τούς πείθει τόσο ὁ λόγος ὅπως ἡ πράξη, ἡ σιωπηλή συμβουλή.
Καί «Θεοτέκνω» (78): «Μέγα ἐστι γυνή καί τίμιον θυγάτηρ, ἀλλ' οὔπω ψυχῆς τιμιώτερον (10)... Εἰσί νόμοι Ρωμαίων, εἰσί δέ καί ἡμέτεροι. Ἀλλ' οἱ μέν ἄμετροι καί πικροί καί μέχρις αἵματος προϊόντες · ἠμίν δέ χρηστοί καί φιλάνθρωποι καί μή συγχωροῦντες τί τῷ θυμῶ χρῆσθαι κατά τῶν ἀδικούντων» (21-25).
Ἑρμηνεύουμε: Ἀξίζει πολύ ἡ σύζυγος καί ἡ θυγατέρα πρέπει νά τιμᾶται · ἀλλά ἡ τιμή τῆς ψυχῆς εἶναι μεγαλύτερη... Ὑπάρχουν οἱ Ρωμαϊκοί νόμοι καί οἱ Χριστιανικοί. Ἀλλά οἱ νόμοι τῆς Ρώμης εἶναι ὑπερβολικοί καί πικροί καί φτάνουν μέχρις αἵματος. Οἱ δικοί μας ὅμως νόμοι φιλεύσπλαχνοι καί φιλάνθρωποι, δέν ἐπιτρέπουν νά χρησιμοποιοῦμε τό θυμό τῆς ἐκδικήσεως ἐναντίον αὐτῶν πού μᾶς ἀδικοῦν.
Ἀποτέλεσμα · ἔπεσε τό μένος τῶν Ἀρειανῶν μπροστά στήν εἰρηνική ἀσπίδα πού τούς ἅπλωσε ὁ Ἐπίσκοπός της εἰρήνης, ὁ μαχητής τῆς Ὀρθοδοξίας Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὁ Ἅγιος. Ἡ Ὀρθοδοξία θριάμβευσε.
Ἔτσι εἶναι · ἡ «εἰρήνη φίλη» δέν εἶναι ἀγοραῖο εἶδος. Εἶναι Θεοσδοτο ἄνθος πού φυτρώνει στήν καρδιά τή σκαμμένη ἀπό τόν ἀγώνα τόν προσωπικό χάρη τοῦ Χριστοῦ · καί προσφέρεται καρπός γλυκύτατος στίς κοινωνίες τῶν ὁμοφύλων μας καί στή διεθνῆ Κοινότητα.