Ἡ Θεολογία τῆς ἁπλότητας
Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ἰερόθεου
Σήμερα ὅλοι μας κουρασμένοι ἀπό τήν ἔλλειψη τῆς ἁπλότητας τήν ἀναζητοῦμε μέ πόνο. Γιατί, ἄν ἐξετάσουμε προσεκτικά τά φαινόμενα τῆς κοινωνικῆς μας ζωῆς καί ἰδιαιτέρως ἄν ἐρευνήσουμε τά μή φαινόμενα, τά κρυπτά καί τά ἐσωτερικά, θά διαπιστώσουμε ὅτι ὅλα, προερχόμενα ἀπό μία διηρημένη καί διεσπασμένη προσωπικότητα, εἶναι σύνθετα καί περίπλοκα. Γι' αὐτό ὁ λόγος περί ἁπλότητας ἰδιαιτέρως σήμερα εἶναι ἐπίκαιρος (κυρίως ὁ θεολογικός λόγος περί τῆς ἁπλότητας)
Πράγματι, δέν εἶναι μόνον ἡ φιλοσοφική ἀντίληψη περί τοῦ Θεοῦ πού μιλάει γιά τήν ἁπλότητά Του, ἀλλά καί οἱ ἅγιοι Πατέρες μιλοῦν γι' αὐτό. Ὁ Θεός ὡς ἀπηλλαγμένος ἀπό κάθε πάθος εἶναι κυρίως ἁπλούς. Ὁ Θεός εἶναι ἀγάπη, φιλανθρωπία, καί ἀκόμη ταπείνωση. Αὐτό δείχνει, ὅτι ἀφοῦ ὁ Θεός εἶναι ἀγάπη εἶναι καί ταπείνωση. Καί ὅσοι ἀξιώθηκαν νά δοῦν τόν Θεό μαγεύτηκαν ἀπό τήν ταπείνωση καί πραότητά Του, ὥστε σέ ὅλη τους τήν ζωή νά μιλοῦν γι' αὐτήν. Ἕνας ἀρχαῖος ἐκκλησιαστικός διδάσκαλος ἔγραφε: "ὁ Θεός πάντη ἕν ἐστι καί ἁπλοῦν". Πολλοί Πατέρες τόνισαν αὐτήν τήν ἄποψη, ὅπως ὁ Μ. Ἀθανάσιος ὅταν ἔγραφε: "Οὐ γάρ σύνθετος ὁ Θεός... ἁπλή γάρ ἐστίν οὐσία". Καί σέ ἄλλο σημεῖο ὁ ἴδιος ἔγραφε: Ὁ Θεός "ἀπαθής ὧν καί ἁπλούς ἀπαθῶς καί ἀμερίστως τοῦ υἱοῦ πατήρ ἐστι".
Ἡ διδασκαλία περί τῆς ἁπλότητος τοῦ Θεοῦ δέν ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ τήν ἀποκάλυψη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί τήν διάκριση μεταξύ οὐσίας καί ἐνεργείας στόν Θεό. Γιά τό πρῶτο θέμα (τό Τριαδικό του Θεοῦ) μιλήσαμε σέ ἄλλη περίπτωση. Ἐδῶ θά ἐπιμείνουμε λίγο στό θέμα τῆς διακρίσεως οὐσίας καί ἐνεργείας, πού εἶναι ζήτημα ζωῆς καί θανάτου γιά τήν Ὀρθοδοξία. Οἱ ἅγιοι Πατέρες, ὅπως ὁ Μ. Βασίλειος, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καί ἄλλοι εἶπαν, ὅτι "αἵ μέν ἐνέργειαι (τοῦ Θεοῦ) ποικίλαι, ἡ δέ οὐσία ἁπλή" (Μ. Βασίλειος) καί ὅτι "ἡ σύνθεσις δέν εἰσάγεται διά τοῦ ἐνεργεῖν καί τῆς ἐνεργείας, ἀλλά διά τοῦ πάσχειν καί τοῦ πάθους. Ὁ Θεός ὅμως ἐνεργεῖ ἄνευ πάθους" (ἄγ. Γρηγόριος Παλαμᾶς).
Ὁ Θεός δέν ἔχει πάθος γι' αὐτό καί δέν καταργεῖ τήν ἁπλότητα τοῦ Θεοῦ ἡ διδασκαλία διακρίσεως οὐσίας καί ἐνεργείας στόν Θεό. "Οὐκ ἄρα σύνθετος ἔσται διά τήν ἐνέργειαν" (ἄγ. Γρηγόριος Παλαμᾶς). Ἄλλωστε, παρά τό ὅτι μιλοῦμε περί διακρίσεως οὐσίας καί ἐνεργείας, ἐν τούτοις "ἀχώριστον ἴσμεν τήν οὐσίαν καί τήν θείαν φυσικήν ἐνέργειαν".
Ἔτσι, κατά τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, πού εἶναι δογματική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας συνοδικῶς κατοχυρωθεῖσα, ἡ θεία ἐνέργεια "μερίζεται ἀμερίστως" τῆς θείας οὐσίας καί ἡ θεία οὐσία "μετέχεται ἀμεθέκτως", ἐφ' ὅσον ἡ θεία ἐνέργεια ἀποτελεῖ τό φυσικό ἀπαύγασμα τῆς θείας φύσεως. Ὅλα αὐτά πού δέν μποροῦν νά γίνουν ἴσως ἀπό ὅλους καταληπτά δείχνουν τήν ἀλήθεια ὅτι ὁ Θεός εἶναι ἁπλούς.
Ἀφοῦ ὁ Θεός, παρά τήν διάκριση τῶν Προσώπων Του καί τήν διάκριση οὐσίας καί ἐνεργείας, εἶναι ἁπλούς, αὐτό σημαίνει πῶς καί ὁ ἄνθρωπος ἐφ' ὅσον μετέχει καί κοινωνεῖ τοῦ Θεοῦ γίνεται ἁπλούς.
Ὁ ἄνθρωπος, ὅσο μετανοεῖ, θεραπεύεται ἐσωτερικά καί ἑνοποιεῖται κατά τόν ἔσω ἄνθρωπο, τόσο γίνεται ἁπλούς. Ἡ μετάνοια τόν καθαρίζει καί τόν ἑνοποιεῖ. Ὁ ἅγιος Κασσιανός ὁ Ρωμαῖος ἔγραφε "ὅτι ὅποιος φανερώνει τίς σκέψεις τοῦ θεραπεύεται σέ λίγο, ὅποιος τίς κρύβει ἀρρωσταίνει". Ἔτσι τό ἄνοιγμα τοῦ Χριστιανοῦ στόν πνευματικό του πατέρα, πού λαμβάνει τόν τόπο τοῦ "ἀγγέλου τῆς μετανοίας" καί ἡ προσοχή γιά κάθε τί πού γίνεται μέσα τοῦ "ἐμποδίζουν τόν σχηματισμό συμπλεγμάτων. Οἱ πληγές τῶν ὁποίων βρέθηκαν τά ἴχνη καί ἔχουν γίνει φανερές, δέν χειροτερεύουν". Ἐφ' ὅσον ἡ σύνθεση εἰσάγεται μέ τά πάθη, ἡ ἀπαλλαγή μας ἀπό αὐτά ἤ ἡ μεταμόρφωσή τους μᾶς κάνουν ἁπλούς.
Κυρίως ὅμως ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ τήν ἁπλότητα καί πλουτίζεται σέ αὐτήν, ὅταν εἰσάγεται στήν θεωρία (τήν θέα) τοῦ ἀκτίστου Φωτός, δηλαδή τοῦ Ἴδιου του Θεοῦ, γιατί τότε καί ὁ ἴδιος ἑνώνεται μέ τόν Θεό καί γίνεται ἐν Χάριτι αὐτό πού ὁ Θεός εἶναι κατά φύση. Ἑπομένως, ἡ ἁπλότητα δέν εἶναι μερικές ἐξωτερικές ἐνέργειες ἁπλές (στά ροῦχα, στίς κινήσεις, στούς τρόπους κλπ.), ἀλλά ἐσωτερική ἀνακαίνιση καί ἕνωση μέ τόν Θεό.
Ἔτσι, οἱ ἅγιοι εἶναι οἱ κατ' ἐξοχήν ἁπλοί ἄνθρωποι καί φυσικά τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τόν λόγο τους. Ὁ λόγος τους, τό ἀστεῖο τους, οἱ πράξεις τους, καίτοι ἁπλές, εἶναι "χαριτωμένες". Κατά τόν Πέτρο τόν Δαμασκηνό "οἱ ἅγιοι Πατέρες Δωρόθεος καί Κασσιανός, σοφοί ὄντες, ἔγραψαν ἁπλά... ὅτι ὁ μέν νοῦς τῶν ἀμφοτέρων εἷς ἐστι καί ἐξ ἑνός Ἁγίου Πνεύματος διδόμενος, ὁ δέ σκοπός πρός ὠφέλειαν πάντων ἤν". Γι' αὐτό ὅλη ἡ θεολογία στήν πραγματικότητα εἶναι "πολλή καί ἐλαχίστη" καί τό Εὐαγγέλιο "πλατύ καί μέγα καί αὔθις συντετμημένον" (ἄγ. Διονύσιος Ἀρεοπαγίτης).
Ὅλα αὐτά πού προαναφέραμε δείχνουν τά χαρακτηριστικά της ἁπλότητας. Ἡ χριστιανική ἁπλότητα συνδέεται μέ τήν ταπείνωση, τήν ἀγάπη, τήν ἀληθινότητα, τήν φυσικότητα, τήν πραότητα, τήν μέθεξη τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Αὐτά εἶναι ἐσωτερικά γεγονότα καί ἔπειτα ἀκτινοβολοῦν καί ἐξωτερικά. Γι' αὐτό, ὁ τρόπος ζωῆς τῶν ἀποστολικῶν ἀνδρῶν εἶναι ἁπλούς κατά τόν Μ. Ἀθανάσιο καί οἱ Χριστιανοί εἶναι νήπιοι ἐν Χριστῷ, ὄχι στό μυαλό, ἀλλά στήν καρδιά, ὡς πρόβατα ἀλληγορούμενοι κατά τόν ἅγιο Κύριλλο Ἀλεξανδρείας. Ἡ ἁπλότητα, ἑπομένως, εἶναι καρπός ὅλης της πνευματικῆς ζωῆς.
Πρέπει νά ἀποκτήσουμε αὐτήν τήν ἁγία ἁπλότητα, τόν πλοῦτο τῆς κατά Θεόν ἁπλότητος. Δυστυχῶς, ὅλος ὁ βίος μᾶς εἶναι σύνθετος καί ψευδόμενος. Ὅπως λέγει ὁ ἀββάς Δωρόθεος, ὅλος ὁ βίος τοῦ ψευδοῦς ἀνθρώπου εἶναι ψευδόμενος. Γιατί; "Οὗτος οὐκ ἔστιν ἁπλούς ἄνθρωπος ἀλλά διπλούς, ἄλλος ἐστίν ἔσωθεν καί ἄλλος ἔξωθεν, διπλοῦν ἔχει καί ὅλον ἐχλευασμένον τόν βίον αὐτοῦ".
Μέ ἄλλα λόγια, ἄλλοι εἴμαστε ἐσωτερικά, ἄλλοι εἴμαστε ἐξωτερικά. Εἴμαστε κυριολεκτικά διχασμένες προσωπικότητες. Ἄλλα σκεφτόμαστε, ἄλλα πράττουμε καί ἄλλα ἐπιθυμοῦμε. Πῶς μέ τέτοια ἐσωτερική κατάσταση μποροῦμε νά θεωρηθοῦμε ἁπλοί ἄνθρωποι; Πῶς μέ αὐτήν τήν διάσπαση πού εἰσάγουν τά πάθη μποροῦμε νά συμπεριφερόμαστε μέ τήν ἁγία αὐτήν ἁπλότητα καί νά ζήσουμε κοινωνικά;
Agiameteora.net