Χαμήλωσε, σταυραητέ!
Θανάσης Ν. Παπαθανασίου
Στό θεολογικό τοπίο τοῦ τόπου μᾶς βρίσκεις τά πάντα. Παρουσίες κάθε λογής καί τροχιές πελώριας ποικιλίας.
Ἀπό τίς πιό χτυπητές περιπτώσεις, εἶναι ἡ νομή νευραλγικῶν θέσεων τοῦ ἀκαδημαϊκοῦ ἤ τοῦ ποιμαντικοῦ ἱστοῦ ἀπό ἀνθρώπους πού σέ νορμάλ περιστάσεις κανένας δέν θά τούς ἐμπιστευόταν κάτι παραπάνω ἀπό τήν πώληση ἀντηλιακοῦ στήν παραλία. Οἱ ὀλίγιστοι, οἱ ὑπομέτριοι, οἱ ἀδιάβαστοι, οἱ ἀνίκανοι νά κινηθοῦν στήν πιάτσα τῆς ἀληθινῆς ζωῆς, οἱ ἀναρριχώμενοι δυνάμει συμμοριῶν καί οἱ μύστες τῆς μικρόνοιας καί τοῦ μίσους ἀφθονοῦν ὅσο τά σαπρόφυτα σέ πτώματα, ὅσο οἱ σκορπιοί στά ἄφεγγα. Μαζί μ' αὐτά, ὁμοίως χτυπητή κι ἡ μπαγιατίλα, κι αὐτή σέ γκάμα ἱκανή: Θεολογίες ἀπνοες καί ἄγονες, πού ἀναδίδονται ἀπό τό ἀνακάτεμα ἑνός κουρασμένου χυλοῦ, ἄλλοτε μέ κουτάλα ἑνός αὐτιστικοῦ λεξιλογίου, ἄλλοτε μέ κουτάλα μίας ἐπιστημοφάνειας. Καί οἱ σέφ αὐτοῦ του χυλοῦ, ἐπίσης σέ ὁμογενεῖς ἰριδισμούς: ἀπό μισαλλόδοξους σταυροφόρους καί παραληρηματικούς αἱρεσιοκτόνους, μέχρι καλόψυχους πλήν ἐξωγήινους διακόνους τοῦ νομικισμοῦ καί τοῦ ἠθικισμοῦ...
Αὐτή ἡ λίστα ἀνελέητα ἀκριβολόγων χαρακτηρισμῶν μπορεῖ νά μακρύνει πολύ, καί μάλιστα νά μακρύνει εὔκολα. Ἀπό τή μία ἔρχονται πλημμυρηδόν τά περιστατικά πού τήν ἐπαληθεύουν καί τήν κρατοῦν σέ τραγική ἰσχύ. Ἀπό τήν ἄλλη, ἡ ἀντιδιαστολή ἀπό τήν παραπάνω πεθαμενίλα εἶναι, ἐδῶ καί μερικές δεκαετίες, κεντρικό χαρακτηριστικό του λόγου κάποιων ἄλλων θεολογικῶν παρουσιῶν, οἱ ὁποῖες, σέ μία χοντρική χαρτογράφηση, ἀποτελοῦν τόν ἀντίποδα τῆς ἐν λόγω πεθαμενίλας. Εἶναι οἱ θεολογίες τῆς ἀνανέωσης, τῆς φρεσκάδας, τῆς κριτικῆς ἀνάγνωσης τῆς παράδοσης, τῆς ἱκανότητας διαλόγου μέ τό σήμερα καί μέ τήν ἑτερότητα. Εἶναι ὁ λόγος ἀνθρώπων ἄξιων, διαβασμένων, ἱκανῶν, ἐπιστημονικά ἐξοπλισμένων, συχνά ἀδικημένων, πολύ συχνά ὁδοποιῶν. Λόγος πού πάλλεται ἀπό μία δυναμική εὐαγγελισμοῦ: ἰδού -ἐπί τέλους!- τό σωστό, τό ἀπελευθερωτικό, τό γόνιμο, τό ἀνοιχτό στό μέλλον... Ἡ δυναμική αὐτή ἔχει, φυσικά, προϊστορία, πατέρες καί δασκάλους. Στήν τωρινή συγκυρία πάντως ἐκπροσωπεῖται ἀπό ἀνθρώπους διαφόρων δεκαετιῶν, οἱ ὁποῖοι βρίσκονται τώρα στό θεολογικό προσκήνιο καί δημιουργοῦν. Ἀπέναντι στά σαπρόφυτα καί τούς σκορπιούς, σταυραητοί στούς ἀνοιχτούς ἀέρες!
Ὅμως...
Νά κλίνουμε τό γόνυ προσευχητικά! Γιά τό ἀλλιώτικο κακό, πού γίνεται ἀλλιώτικα ἀπ' ὅ,τι τά κακά τῶν σαπρόφυτων καί τῶν σκορπιῶν: γίνεται σχεδόν ἀπροσδόκητα, ἐκεῖ πού δέν βλέπεις σήψη καί κεντρί, περίπου ἄρρητα, σίγουρα πικρά. Εἶναι τό κακό πού γίνεται μέ ὅρους καλοῦ, κι ἐδῶ ἀκριβῶς ριζώνει τό περίπου ἄρρητό του. Ἕνα - ἕνα τά συστατικά του σταυραητοῦ εἶναι μόνο πρός ἔπαινο: κόκκαλα γερά, ὅραση ἀκαταμάχητη, ταχύτητα νοῦ καί κορμιοῦ ζηλευτή, ἀφοσίωση στό στόχο θαυμαστή, ράμφος τομώτατο, πόδια στιβαρά. Μόνο εὐγνώμων μπορεῖ νά εἶναι κανείς γιά τήν ὕπαρξη τῶν σταυραητων, πού σηκώνουν τήν ψυχή στά ὕψη γιά νά ἀνασαίνει καθαρά καί νά διακρίνει τά πνιγηρά του κάμπου. Τόν παλαιικό Κώστα Κρυστάλλη ἔχει κάθε λόγο νά
τόν θυμηθεῖ ἡ καψερή ἡ θεολογία μας, καί νά ἐπαναλάβει τήν παράκλησή του: "Παρακαλῶ σέ, σταυραητέ, γιά χαμηλώσου ὀλίγο / καί δωσ' μοῦ τές φτεροῦγες σου / καί πάρε μέ μαζί σου, / πάρε μέ ἀπάνου στά βουνά / τί θά μέ φάη ὁ κάμπος"! Παρ' ὄλ' αὐτά -ἐπανέρχομαι- τό ἀλλιώτικο, τό πικρό κακό εἶναι αὐτό πού γίνεται μέ ὅρους καλοῦ. Εἶναι τό νά κρύψει τόν ἥλιο ὁ σταυραητός!
Τό ἀλλιώτικο κακό εἶναι ὁ ναρκισσισμός τοῦ ὑψιπέτη, τοῦ ἀληθινά ὑψιπέτη - ὄχι τοῦ σκορπιοῦ πού νομίζει πώς ἔβγαλε φτερά. Εἶναι ὁ ναρκισσισμός γιά ἀληθινά κατορθώματα - ὄχι γιά νομιζόμενα. Εἶναι ὁ ναρκισσισμός τοῦ πραγματικά χρυσοῦ θεολόγου - ὄχι τοῦ κάθε στιλβωμένου ντενεκέ. Καί εἶναι (ἐπαναλαμβάνω κάτι πού ἔχω ξαναπεῖ) ὕπουλο πράγμα ὁ ναρκισσισμός. Διότι σέ ἀηδιάζει ὅταν τόν παρατηρεῖς, σέ συναρπάζει ὅταν σέ κυριέψει. Σέ ἐμποδίζει νά δεῖς μίαν ἀλήθεια ὀδυνηρῆς ἀντιφατικότητας: Ὅτι εἶναι δυνατόν νά σκοτώσεις ὄχι μόνο πετώντας πέτρες, ἀλλά καί πετώντας ἀλήθειες. Στήν ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας αὐτά εἶναι πράγματα ξεκάθαρα ἀπό τήν ἀρχή. Χριστός χωρίς κένωση εἶναι ἀντίχριστος, καί εὐαγγέλιο χωρίς ταπεινότητα εἶναι τοῦβλο. Ὁ ναρκισσισμός τῶν ἀξίων εἶναι ἀπό τά πικρότερα κακά τῶν ἡμερῶν μας, γιατί διαψεύδει ἐπαγγελίες καί στειρώνει ὅ,τι γονιμότερο.
Διαθέτοντας τρομακτική ἐκτίμηση πρός τήν προσφορά του, δύναται, ἄραγε, ὁ ναρκισσιστής νά φανταστεῖ πώς οἱ χιλιάδες σελίδες πού ἔχει γράψει ἐνδέχεται νά εἶναι στάχτη καί μπούρμπερη στήν Κρίση, κι ὅτι αὐτό ποῦ θά μετρήσει μπορεῖ ἴσως νά 'ναι μία στιγμή ἀπό ἐκεῖνες ποῦ μέ τίποτα δέν ἔχουν θέση σέ ἕνα βαρύ βιογραφικό; Ὁ ζωντανός Θεός δέν εἶναι μόνο ὁ διοργανωτής ἐκπλήξεων σέ βάρος τῶν ἀντιπάλων μας! Ἄν εἶναι ὄντως ζωντανός κι ἄν εἶναι ὄντως ὁ κύριος της ἔκπληξης, τότε μπορεῖ νά ἐκπλήξει καί τίς ἀφεντιές μας! Ἀλλά, χωράει ἔκπληξη στό νοῦ αὐτοῦ ποῦ ἀδιάκοπα ἐκπλήσσεται ἀπό τό δικό του μεγαλεῖο;
Ὁ ναρκισσιστής ἄξιος δέν εἶναι οὔτε βλάχος, οὔτε ἀναίσθητος. Εἶναι κοσμοπολίτης καί πονᾶ. Πονᾶ γιά τούς ἀνθρώπους πού τόν στεροῦνται. Ὁ ναρκισσισής ἄξιος ἔχει κυριευτεῖ τόσο πολύ ἀπό τήν ἐγωπάθειά του, πού τοῦ εἶναι ἀδύνατο νά κάνει ὅ,τι κάνει ἕνας κανονικός ἄνθρωπος: δέν μπορεῖ νά καλαμπουρίσει στήν παρέα πάνω ἀπό δύο λεπτά, δέν μπορεῖ νά χαρεῖ λέγοντας πράγματα πού εἶναι ἀκαδημαϊκῶς ἀσήμαντα, δέν ἀντέχει νά μή φέρει τήν κουβέντα στήν ποιμαντική του, δέν μπορεῖ νά ἀφήσει τήν ψυχή τοῦ συνομιλητῆ νά χαλαρώσει ἀνθρωπινά. Τοῦ εἶναι ἀδύνατο νά μή μιλάει μεγαλόφωνα, ὥστε νά τόν ἀκούσουν κι ἐκεῖνοι πού εἶναι στήν ἄλλη ἄκρη τοῦ τραπεζιοῦ καί κάνουν τό λάθος νά 'χουν δικό τους πηγαδάκι. Γιά τόν ναρκισσιστή ἄξιο οἱ πάντες ὑπάρχουν γιά νά ζοῦν τή ζωή του, νά ἐνημερώνονται γιά τήν πορεία του, νά ἐναποθέτουν τίς ἐλπίδες τους στή μεσσιανικότητά του. Λατρεύει ὅσους διαβάζουν τίς κριτικές πού ἀκάθεκτος ἀσκεῖ, μά δέν δύναται νά νιώσει εὐγνωμοσύνη σέ ὅσους κάτι θά τοῦ κρίνουν. Σκοτεινιάζει, κακιώνει καί μιζεριάζει. Ὁ ναρκισσιστής ἄξιος μπορεῖ νά γνωρίζει ἄριστα τόν ἰνδουισμό, μά ἄν (σάν τέστ) τοῦ ζητηθεῖ νά πεῖ μέσα σέ δύο δευτερόλεπτα τί θά μποροῦσε νά γεννηθεῖ ἄν τυχόν ἴσχυε ὁ νόμος τῆς μετενσάρκωσης καί γεννιόταν σέ ἄλλους τόπους, θά ξεστομίσει ὅτι μπορεῖ νά γεννιόταν πρύτανης στή Σορβώνη, ἀρχιραββίνος στήν Παλαιστίνη, στρατηγός στήν Κίνα... Αὐθόρμητα δέν θά τοῦ ἐρχόταν ποτέ ἡ σκέψη ὅτι μπορεῖ νά γεννιόταν λιμενεργάτης στήν Ἀμβέρσα, θρησκευόμενος χωρίς περγαμηνές στήν Ἀργεντινή ἤ... σαπρόφυτο στόν κάμπο! Ὁ ἔξυπνος σταυραητός ἀπό τό ράμφος πιάνεται! Ἐν τέλει, ὁ διαχωρισμός μεταξύ πεθαμενίλας καί ἀνανέωσης εἶναι πολύ, πάρα πολύ σχετικός.
Χαμήλωσε, σταυραητέ, ἀλλιώτικα ἀπ' αὐτό πού ζητοῦσε ὁ Κρυστάλλης! Χαμήλωσε, γιά νά φανεῖ ὁ ἥλιος! Πιό ταπεινοί, πιό ἀληθινοί. Ἄν πάρουμε χαμπάρι ὅτι ἀχρεῖοι δοῦλοι ἐσμέν ἀκόμα καί στίς ἐκπληκτικότερες στιγμές μας, τότε μπορεῖ καί νά μήν πᾶνε χαράμι τά φτερά μας. Νά κλίνουμε τό γόνυ προσευχητικά, γιά τό ἀλλιώτικο κακό, πού κλώθεται ἀλλιώτικα!
Δημοσιεύτηκε στό περιοδικό Νέα Εὐθύνη 15 (2013), σσ. 82-85.
https://e-theologia.blogspot.gr/2014/01/blog-post_6314.html