Μεθεόρτιος ἀπολογισμός ἀθλιοτήτων
τοῦ Θανάση Ν. Παπαθανασίου
Κάποιο ἑστιατόριο διαφημιζόταν κάποτε μέ τή σπιρτόζικη δήλωση: «Τή μπριζόλα μας δέν τήν ἀγγίζει χέρι ἀνθρώπου. Ὁ μάγειράς μας εἶναι πίθηκος». Ὁμολογουμένως δέν ἔχω συγκρατήσει τήν πατρότητά της - καί ζητῶ συγγνώμη ἀπό τόν εὐφυῆ συντάκτη τῆς γι' αὐτό. Ὁ λόγος πού τή μνημονεύω ἐδῶ εἶναι ἰδιαίτερος. Ἐπειδή κάθε Μεγάλη Πέμπτη βράδυ, ἐδῶ καί πέντε χρόνια, μοῦ ἔρχεται στό νοῦ. Ἦρθε καί φέτος. Κι ἐπειδή φοβᾶμαι ὅτι δέν θά λείψει οὔτε τοῦ χρόνου, νιώθω ἀναγκαῖο ἕναν ἀπολογισμό ἤ ἴσως μία προσημείωση...
Δέν εἶναι ἡ νηστεία τῶν μεγαλοβδομαδιάτικων ἡμερῶν πού μου ὑποδαυλίζει τόν συνειρμό. Οὔτε καί βρίσκεται στή λέξη «μπριζόλα» τό κέντρο βάρους του. Βρίσκεται στή λέξη «χέρι». Κι ἔχει νά κάνει μέ τό ἐρώτημα ποιός ἁπλώνει χέρι, πού τό ἁπλώνει καί γιατί τό ἁπλώνει.
Ὡς γνωστό, ἀργά τό βράδυ τῆς Μεγάλης Πέμπτης, ἀφοῦ τελειώσει στίς ἐκκλησίες ἡ ἀκολουθία τῶν παθῶν τοῦ Χριστοῦ, στολίζεται κατά παράδοση ὁ ἐπιτάφιος, γιά νά 'ναί ἕτοιμος τό πρωί τῆς ἑπόμενης μέρας. Τά ἄνθη γιά τόν στολισμό εἶναι αὐτά πού κατά τή διάρκεια τῆς ἀκολουθίας ἐναπόθεσαν οἱ πιστοί στή βάση τοῦ ὑψωμένου σταυροῦ, τά δέ χέρια πού στολίζουν τόν ἐπιτάφιο εἶναι τά ἴδια τά χέρια τῶν πιστῶν, κυρίως γυναικών. Ἔθιμο; Σίγουρα. Κι ὅπως κάθε ἔθιμο, μπορεῖ κι αὐτό νά κινεῖται μεταξύ ζωντάνιας καί ἀνουσιότητας, μεταξύ ἐπίγνωσης καί φολκλόρ. Πέρα ὅμως ἀπό τήν ὅποια συγκυριακή φόρτισή του, ὁ στολισμός τοῦ ἐπιταφίου ἔχει ἕνα περιεχόμενο σπουδαῖο, τουλάχιστον σέ συμβολικό ἐπίπεδο. Φανερώνει ἐν σμικρῶ κάτι πού ἀποτελεῖ θεμελιώδη ἀξίωση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ γεγονότος: τήν εὐχαριστιακή χρήση τοῦ κόσμου καί τή συμμετοχή τοῦ λαοῦ. Εἶναι δουλειά τῶν ἴδιων τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας νά ὁδηγοῦν τήν καθημερινότητά τους στήν κοινότητα ἐκείνη, ἡ ὁποία ὁραματίζεται τό μπόλιασμα τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς ἀπό τήν ὑπόσχεση τῆς Ἀνάστασης. Αὐτό - στόν ἀντίποδα κάθε ἔννοιας μαγείας καί μαντζουνιῶν - σημαίνεται ὅποτε εἰσάγονται στήν ἐκκλησία καί προσφέρονται στό Θεό στοιχεῖα τῆς χειροπιαστῆς ζωῆς: τό ψωμί, τό νερό, τά λουλούδια, μά καί ὁ μόχθος καί ἡ εὐρηματικότητα. Θά μποροῦσε κανείς εὐκολότατα νά καταδείξει ἀπό θεολογικῆς σκοπιᾶς ὅτι αὐτή ἡ παράμετρος εἶναι συστατική του ἐκκλησιαστικοῦ γεγονότος. Συστατική ἤγουν, οὔτε ψιμύθιο πού μπορεῖ νά λείψει ἀνώδυνα, οὔτε περιπτωσιακή παραχώρηση ἐκ μέρους τοῦ ὅποιου βοεβόδα...
Στήν πραγματική πραγματικότητα καί στήν ἄθληση τῆς συνύπαρξης, ἀπό τόν στολισμό τοῦ ἐπιταφίου οὔτε οἱ παρεξηγήσεις ἀπουσιάζουν, οὔτε οἱ αἰσθητικές παραφωνίες ἀποφεύγονται. Μά αὐτά εἶναι ἀπείρως ἐλάχιστο κόστος μπροστά στίς ὑπενθυμίσεις πού ὑλοποιεῖ αὐτή ἡ πρακτική. Ἀπό τίς τοπικές παραδόσεις συχνότατα ξεπροβάλλουν ἐπιτάφιοι ἀριστουργήματα. Μά καί ἄτσαλοι νά ξεπροβάλλουν, εἶναι χίλιες φορές προτιμότεροι ἀπό τά ἐκεῖνα τά ἀνθουργήματα πού εἶναι μέν συμμετρικῶς ἄψογα, μά δέν τά ἔχει ἀγγίξει χέρι πιστοῦ! Ἀναφέρομαι σέ ἐκείνους τούς ἐπιτάφιους πού ἐσχάτως οἱ τοπικές ἐκκλησιαστικές ἡγεσίες ἀναθέτουν σέ ἐπαγγελματίες ἀνθοπῶλες.
Στούς ναούς πού ἔχουν πληγεῖ ἀπό τή μαλάρια τῆς θεαματικότητας, στήνεται ἤδη ἀπό τήν ἀρχή τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδας ἕνα παραπανίσιο παγκάρι, μέ τήν ἐπιγραφή: «Γιά τόν στολισμό τοῦ ἐπιταφίου». Γιά τήν ἀμοιβή, δηλαδή, τοῦ ἐργολάβου καί τή μετατροπή - γιά ἄλλη μία φορά - τῶν πιστῶν ἀπό αὐτουργούς σέ θεατές καί καταναλωτές (ἤ σέ κομπάρσους! καθ' ὅσον, εὐέλικτοι ἐφημέριοι πού δέν θέλουν νά χρεωθοῦν τήν κατάργηση αὐτοῦ πού de facto καταργοῦν, μαζεύουν μέν κόσμο, ἀλλά γιά νά τόν ἔχουν στήν πραγματικότητα ντεκόρ στό ρεσιτάλ τοῦ ἐργολάβου). Εἶναι λάθος νά νομιστεῖ ὅτι πρόκειται γιά ἕνα ἐπουσιῶδες ζήτημα, τεχνικῆς φύσεως. Ἀντιθέτως, ἀποτελεῖ ἕνα σημεῖο ὅπου φανερώνεται τί εἴδους Ἐκκλησία ἐπιθυμεῖ καθένας. Δείχνει πόσο πλέον ἐξαπλώνεται στόν ἐκκλησιαστικό χῶρο ἡ ἀντίληψη πού τούς λαϊκούς τους θέλει ἁπλῶς χειροκροτητές, σπόνσορες ἤ προβατίνες, γιά νά καυχᾶται ὁ ἡγεμών πόσο καλά ἔχει ὀργανώσει τό φέουδό του, πόσο λαμπρά ἐπιτέλεσε τούς ἑορτασμούς, πόσοι ἄνθρωποι ἀκολουθοῦν τήν ἁγιοσύνη του. Μά ἡ τραγωδία δέν ἔγκειται στό ἄν μπορεῖ νά ὀργανωθεῖ ἕνα σοῦπερ μάρκετ, μία πασαρέλα ἤ ἕνας ἰδιωτικός στρατός. Φυσικά καί μπορεῖ! Ἡ τραγωδία εἶναι ὅτι στρεβλώνονται τά κριτήρια καί δέν γίνεται κατανοητή ἡ ἰλιγγιώδης διαφορά μεταξύ γκλαμουριᾶς καί φωτεινότητας, παπαδοσύνης καί ἐξουσίας, κοινότητας καί κλάμπ!
Τό κείμενό μου αὐτό εἶναι θυμωμένο. Καί δέν καμαρώνω γι' αὐτό. Ἀναρωτιέμαι ὅμως ποῦ θά φτάσει ἡ ἀποθράσυνση καί ἡ συστηματική προσπέραση τῶν θεολογικῶν ἐρωτημάτων πού ἔχουν ἀπό καιρό τεθεῖ. Ἐνδεικτικό: Σέ ἐνοριακό ναό πού τήν τελευταία πενταετία ἔχει παραδοθεῖ σέ ἐργολάβο, φέτος ὄχι μόνο ξαναέλαβε χώρα τό ἀνοσιούργημα τῆς Μεγάλης Πέμπτης, ἀλλά καί «ἐπεκτάθηκε»: Οἱ ὑπάλληλοι τοῦ ἐργολάβου ἔκαναν τήν προεργασία κατά τήν προηγούμενη μέρα - βράδυ Μεγάλης Τετάρτης - γεμίζοντας τόν χῶρο μέ τά «τσάκ! τσάκ!» πού κάνουν οἱ τανάλιες κόβοντας τό σύρμα, σέ μία γωνιά τοῦ κυρίως ναοῦ κατά τή διάρκεια τῆς ἀκολουθίας! Ἄφεριμ ἐφέντιμ!
Εἶναι ἄραγε δυνατή μία ἀντίσταση σ' αὐτή τή στρέβλωση, ἡ ὁποία καλπάζει ἀνερυθρίαστα καί σηματοδοτεῖ εὐρύτερα ἕνα θρησκευτικό πεδίο ὅπου τά χρήματα μαζεύονται μέ πάθος καί ξοδεύονται δίχως πόνο; Συνήθως ὁ πιστός πού δέν θέλει νά προσχωρήσει στή λογική τῶν ἐνδοεκκλησιαστικῶν φατριασμῶν, αὐτοπεριορίζεται σέ μία δυσανασχέτηση μεταξύ φίλων. Ἔλα ὅμως ποῦ μέ τέτοια δέν ἱδρώνει τό αὐτί κανενός Κορλεόνε! Μήπως, λοιπόν, χρειάζεται ἀναστοχασμός; Μήπως θά πρέπει νά σκεφτεῖ κανείς ὅτι ἡ ἴδια ἡ πίστη ἀξιώνει πράξη; Μήπως, γιά παράδειγμα, θά πρέπει νά θυμηθοῦμε πῶς ὁ ἅγιος Ἀναστάσιος ὁ Σιναΐτης τόν 7ον αἰώνα συμβούλευε νά μήν προφέρονται χρήματα σέ ἐκκλησίες ὅπου δεσπόζει ἀπληστία ἤ ἀδιαφάνεια;
Παρονυχίδα λοιπόν; Ἐπιμένω πώς ὄχι. Ἐξ ὄνυχος τήν ὕαιναν!
Ἀπό τό https://alliotikathriskeytika.blogspot.gr/2012/04/blog-post_9177.html