Λόγος περί ἐξομολογήσεως (Ἱερομονάχου Κλεόπα Ἡλιέ)
Ἱερομονάχου Κλεόπα Ἡλιέ
Πατέρες καί ἀδελφοί,
Ἕνα ἀπό τά μεγαλύτερα πνευματικά καθήκοντα τῶν μοναχῶν ἀλλά καί τῶν λαϊκῶν χριστιανῶν, εἶναι ἡ ἐξομολόγησις τῶν ἁμαρτιῶν. Γί αὐτό, ὅσα πρόκειται νά εἴπω παρακάτω, θά ἔχουν σχέσι μέ αὐτό τό Μυστήριο.
Κατ' ἀρχάς πρέπει νά ἔχουμε ὑπ' ὄψιν μας ὅτι ὅλοι οἱ ἄνθρωποι εἴμεθα ἁμαρτωλοί ἐνώπιόν του Θεοῦ, ἄλλοι περισσότερο καί ἄλλοι ὀλιγώτερο. Αὐτό μας τό λέγει καί ἡ Ἁγία Γραφή ὡς ἑξῆς: «Τίς γάρ ὧν βροτός, ὅτι ἔσται ἄμεμπτος, ἤ ὡς ἐσόμενος δίκαιος γεννητός γυναικός;» (Ἰώβ 15, 14), ἐνῶ ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης λέγει στήν πρώτη του ἐπιστολή στίχο 8 καί 9 «Ἐάν εἴπωμεν ὅτι ἁμαρτίαν οὐκ ἔχομεν, ἑαυτούς πλανῶμεν καί ἡ ἀλήθεια οὐκ ἔστιν ἐν ἠμίν. Ἐάν ὁμολογῶμεν τάς ἁμαρτίας ἠμῶν, πιστός ἐστι καί δίκαιος, ἴνα ἁφή ἠμίν τάς ἁμαρτίας καί καθαρίση ἠμᾶς ἀπό πάσης ἀδικίας».
Ἡ ἐξομολόγησις γιά νά εἶναι σωστή καί εὐάρεστος στόν Θεό, πρέπει νά ἔκπληροι τίς ἕξης προϋποθέσεις:
Πρέπει νά γίνεται ἐνώπιόν του Πνευματικοῦ.
Νά εἶναι πλήρης. Δηλαδή νά περιλαμβάνη ὅλα τά γενόμενα ἁμαρτήματα ἀπό τόν ἐξομολογούμενο ἀπό τήν παιδική του ἡλικία ἡ ἀπό τήν τελευταία του ἐξομολόγησι καί νά μή ἀποκρύπτη τίποτε ἀπ' αὐτά.
Νά γίνεται μέ τήν θέλησή μας σύμφωνα μέ τήν Ἁγία Γραφή πού λέγει: «Καί ἐκ θελήματός μου ἐξομολογήσομαι αὐτῶ» (Ψάλμ. 21,7).
Νά γίνεται μέ ταπείνωσι καί συντριβή, ὅπως λέγει ἡ Γραφή: «καρδίαν συντετριμμένην καί τεταπεινωμένην ὁ Θεός οὐκ ἐξουδενώσει» (Ψάλμ. 50,18).
Νά εἶναι ἄσπιλος, δηλαδή νά μή ἐνοχοποιῆ ἄλλους ὁ ἐξομολογούμενος, οὔτε τούς ἄλλους ἀνθρώπους, οὔτε κάποιο ἀπό τά κτίσματα τοῦ Θεοῦ, οὔτε ἀκόμη καί τόν διάβολο, ἀλλά μόνο τόν ἑαυτό του νά θεωρῆ ἔνοχο καί ὑπεύθυνο γιά τίς πράξεις του, ὅπως λέγει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος: «Ἐάν θέλης νά κατηγορήσης κάποιον, μόνο τόν ἑαυτό σου νά κατηγορήσης», ἐνῶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος λέγει: Λέγε καί μή ἐντρέπεσαι: «ἰδικό μου εἶναι τό πρήξιμο, πάτερ, ἰδική μου εἶναι καί ἡ πληγή ἀπό τήν ἀκηδία μου ἔγινε τό τάδε καί τό τάδε ἔργο καί ὄχι ἀπό ἄλλον. Κανείς δέν εἶναι ἔνοχος γι' αὐτό οὔτε ἄνθρωπος, οὔτε πνεῦμα, οὔτε σῶμα, οὔτε κάποιος ἄλλος, παρά ἡ ὀκνηρία μου».
Πρέπει νά εἶναι εἰλικρινής, δηλαδή νά λέγη τήν ἀλήθεια ὁ χριστιανός καί μόνο αὐτά τά ὁποία ἔκανε ὁ ἴδιος χωρίς νά φανερώνη ὀνόματα προσώπων μέ τά ὅποια ἔχουν σχέση οἱ ἁμαρτίες του. Ὁ Θεός ἀγαπᾶ τήν ἀλήθεια, κατά τήν μαρτυρία τῆς Γραφῆς πού λέγει: «ἔστι γάρ αἰσχύνη ἐπάγουσα ἁμαρτίαν, καί ἔστιν αἰσχύνη δόξα καί χάρις» (Σοφία Σειράχ 4, 21). Ἡ ἐντροπή αὐτή τήν ὁποία ὑπομένεις στήν ἐξομολόγησι σέ ἀπαλλάσσει ἀπό τήν ἐντροπή ἐκείνη τήν ὁποία μέ αἰσθανθοῦμε ὅλοι οἱ ἄνθρωποι τήν φοβερά ἐκείνη ἡμέρα τῆς Μελλούσης Κρίσεως, ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος στόν 4ο Λόγο του: «Δέν γίνεται παρά μόνο μέ τήν ἐντροπή νά λυτρωθῆς ἀπό τήν αἰωνία ἐντροπή».
Ἡ ἐξομολόγησις νά εἶναι ἀποφασιστική, δηλαδή νά πάρουμε μία μεγάλη ἀπόφασι ἐνώπιόν του Πνευματικοῦ ὅτι δέν μέ ἁμαρτήσουμε πλέον μέ τήν βοήθεια τῆς θείας Χάριτος καί μάλιστα, καλλίτερα χιλιάδες φορές νά ἀποθάνουμε, παρά νά ἁμαρτήσουμε μέ τήν θέλησή μας. Ὅποιος δέν ἐπῆρε αὐτή τήν ἀπόφαση εἶναι μέ τό ἕνα πόδι του στόν Πνευματικό καί μέ τό ἄλλο στήν ἁμαρτία. Μερικοί ἐξομολογοῦνται μέ τό στόμα, ἐνῶ μέ τήν καρδιά τούς ἐπιθυμοῦν πάλι τήν ἁμαρτία, ὁμοιάζοντες μέ τόν σκύλο, ὁ ὅποιος ἐπιστρέφει πάλι στό ἴδιο ξέραμά του ἡ μέ τό χοῖρο πού, ἐνῶ λούζεται καί πλένεται, πάλι ἐπιστρέφει μέσα στίς λάσπες καί κυλίεται.
Ἄλλοτε πάλι πολλοί πιστοί κάνουν τήν ἐξομολόγηση ἀπό συνήθεια, ἐπειδή ἐπλησίασε ἡ Γέννησις τοῦ Κυρίου ἡ τό Πάσχα ἡ διότι κινδυνεύουν νά ἀποθάνουν. Διαβάζουμε στό Γεροντικό ὅτι ἕνας μεγάλος ἡσυχαστής ἔβλεπε τίς ψυχές νά κατεβαίνουν στόν ἅδη, ὅπως πέφτουν οἱ νιφάδες τοῦ χιονιοῦ στήν περίοδο τοῦ χειμῶνος, καί αὐτές ὄχι γιατί δέν ἐξομολογοῦντο, ἀλλά δέν ἐξομολογοῦντο σωστά καί μέ τήν ἀπόφαση νά μήν ἁμαρτήσουν πλέον. Γι' αὐτό λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος ὅτι τίποτε δέν ὠφελεῖ ἡ ἐξομολόγησις αὐτόν πού ἐξομολογεῖται, ἄν δέν μισεῖ μέ τήν καρδιά τοῦ τήν ἁμαρτία, διότι δέν ἔχει καμμία ἐλπίδα διορθώσεώς του.
Στήν συνέχεια σημειώνουμε τούς τρόπους μέ τούς oποίους ὁ πιστός, μετά τήν καθαρή ἐξομολόγηση πού ἔκανε στόν Πνευματικό, θά ἠμπορέση νά διαφυλαχθῆ ἀπό τίς διάφορες πτώσεις στήν ἁμαρτία:
Πρῶτος τρόπος ἀποφυγῆς τῆς ἁμαρτίας εἶναι ἡ μνήμη τοῦ θανάτου καί τῶν ἐξομολογηθέντων ἁμαρτιῶν. Αὐτό ἔκανε ὁ Προφήτης Δαβίδ, ὁ ὅποιος, μετά τήν συγχώρησι πού ἔλαβε ἀπό τόν Θεό γιά τίς δύο μεγάλες ἁμαρτίες του, εἶχε πάντοτε πρό τῶν ὀφθαλμῶν τοῦ τόν θάνατο, ὅπως ὁ ἴδιος λέγει: «Ὅτι τήν ἀνομία μου ἐγώ γινώσκω καί ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιόν μου ἐστί διά παντός» (Ψάλμ. 50, 4).
Ἡ μνήμη τοῦ θανάτου μᾶς βοηθῆ νά μήν ἁμαρτάνουμε ὅπως λέγει καί ἡ Γραφή: «Υἱέ, μιμνήσκου τά ἔσχατά σου, καί εἰς τόν αἰώνα οὔχ ἁμαρτήσεις» (Σοφία Σειράχ 7,.16). Ἐνῶ ἡ ὑπενθύμισις τῶν ἁμαρτιῶν δέν θά πρέπη νά καταλήγη σέ λεπτομέρειες, διότι ὑπάρχει ὁ κίνδυνος ἐκ¬δηλώσεως τῆς ἐμπάθειας τοῦ ἀνθρώπου.
Μετά τήν ἐξομολόγηση ν' ἀποφεύγονται οἱ αἰτίες τῆς ἁμαρτίας. Οἱ φιλόσοφοι λέγουν ὅτι, οἱ ἴδιες αἰτίες κηνοῦν πάντοτε στίς ἴδιες ἁμαρτίες. Προπαντός αὐτοί πού ἔπεσαν σέ σαρκικές ἁμαρτίες πρέπει πολύ ν' ἀποφεύγουν τίς ἐμπαθεῖς φιλίες καί συνομιλίες μέ πρόσωπα μέ τά ὅποια ἠμάρτησαν. Ἡ Ἁγία Γραφή μᾶς λέγει ὅτι «αὐτός πού φοβᾶται τόν κίνδυνο, δέν θά πέση σ' αὐτόν» (Σοφία Σειράχ 3,25).
Τό τρίτο ὅπλο ἀποφυγῆς τῆς ἁμαρτίας εἶναι ἡ συχνή ἐξομολόγησις. Ἀπ' αὐτή προέρχονται πέντε ὠφέλειες:
Ὅπως τά πουλάκια δέν ἐπιστρέφουν πάλι, ὅταν βροῦν τήν φωλιά τούς χαλασμένη, ἔτσι καί οἱ δαίμονες φεύγουν γιά πάντα ἀπ' αὐτούς πού ἐξομολογοῦνται συχνά, διότι ἔτσι τούς χαλοῦν τίς φωλιές καί τίς παγίδες. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης λέγει: «Γιά ποιά αἰτία ὁ Νεεμᾶν ὁ Σύρος λούσθηκε ἑπτά φορές, στόν Ἰορδάνη; Γιά νά διδάξη ὅλους μας ὅτι πρέπει συχνά νά ἐξομολογούμεθα, νά λουζώμεθα στά νερά τῆς μετανοίας». Καί συνεχίζει λέγοντας: «Εἶπα νά ἐξομολογοῦνται συχνά καί οἱ Τιμιώτατοι Πατριάρχαι, ἀρχιερεῖς, Πνευματικοί, Ἱερεῖς, διότι σέ μερικούς τόπους ἐχάλασε ἡ καλή αὐτή συνήθεια γιά τέτοια ἱερά πρόσωπα. Ἀπορῶ πράγματι. Γιά ποιά αἰτία, προτρέπετε ἄλλους νά κάνουν τό ἔργο αὐτό... διότι μόνο ὁ πάπας φαντάσθηκε τόν ἑαυτό τοῦ ἀναμάρτητο καί ποτέ οἱ πατριάρχαι καί ἀρχιερεῖς τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας». Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Θεολόγος μᾶς λέγει: «Ἐάν ὁμολογῶμεν τάς ἁμαρτίας ἠμῶν, πιστός ἐστι καί δίκαιος, ἴνα ἅφη ἠμίν τάς ἁμαρτίας καί καθαρίση ἠμᾶς ἀπό πάσης ἀδικίας» (Ἅ΄ Ἰωάν. 1,4).
Ἐάν δέν γίνεται συχνή ἐξομολόγησις, δυσκολοτέρα ξερριζώνονται τά πάθη ἀπό μέσα μας. Ὅπως τό γέρικο καί μεγάλο δένδρο δέν μπορεῖ νά κοπῆ μέ μία μόνο τσεκουριά, ἔτσι καί ἕνα συνηθισμένο κακό δέν μπορεῖ νά ἐκδιωχθῆ μέ μία μόνο συντριβή τῆς καρδίας, ἀλλά μέ πολλές.
Ὁ ἄνθρωπος πού ἐξομολογεῖται συχνά, διατηρεῖ εὐκολώτερα στήν μνήμη τοῦ τά παραπτώματα πού διέπραξε ἀπό τήν τελευταία ἐξομολόγησί του, ἐν ἀντιθέσει μέ ἐκεῖνον πού ἐξομολογεῖται σπανίως καί δυσκολεύεται νά κάνη ἀκριβῆ καί λεπτομερῆ ἐξομολόγησι. Γι' αὐτό ὁ διάβολος, ὅταν θά ἐμφανισθῆ στήν ὥρα τοῦ θανάτου του, δέν θά ἔχη νά τοῦ παρουσιάση τίποτε, ἐφ' ὅσον πάντοτε λεπτομερῶς τά ἐξωμολογεῖτο.
Αὐτός πού ἐξομολογεῖται συχνά, ἔστω καί νά πέφτη στό ἴδιο θανάσιμο ἴσως ἁμάρτημα, τρέχει ἀμέσως νά ἐξαγορεύση τήν ἁμαρτία του, λαμβάνει πάλι τήν ἄφεσι καί τήν Χάρι τοῦ Θεοῦ καί ἔτσι ἐλαφρύνει τήν συνείδησί του ἀπό τό βάρος τῆς ἁμαρτίας.
Ἡ τέταρτη ὠφέλεια εἶναι ὅτι ὁ ἐξομολογούμενος συχνά, ἐάν τόν εὔρη ἡ ὥρα τοῦ θανάτου, εἶναι ψυχικά ἕτοιμος, ἔχει τήν Χάρι τοῦ Θεοῦ καί τήν ἐλπίδα τῆς σωτηρίας του. Ὁ Μέγας Βασίλειος λέγει ὅτι: «Ὁ διάβολος πηγαίνει πάντοτε στήν ὥρα τοῦ θανάτου τῶν δικαίων καί τῶν ἁμαρτωλῶν, μήπως καί εὔρη τόν ἄνθρωπο στήν ἁμαρτία γιά νά τοῦ πάρη τήν ψυχή».
Ἡ πέμπτη ὠφέλεια εἶναι ὅτι ὁ ἐξομολογούμενος συχνά ἀγωνίζεται νά ἐγκρατεύεται ἀπό τήν ἁμαρτία, ἐνθυμούμενος ὅτι πρίν ὀλίγες ἡμέρες πάλι ἐξομολογήθηκε καί ἔχει νά λάβη κανόνα καί μεγάλη ἐντροπή ἐνώπιόν του Πνευματικοῦ του, ὁ ὅποιος μέ τόν ἐλέγξη γι' αὐτά πού πάλι ἔκανε.
Τό τέταρτο ὅπλο ἀποφυγῆς τῆς ἁμαρτίας εἶναι ἡ ἐνθύμησις τῆς ἐσχάτης Κρίσεως καί ἡ ἀπόκρισης πού μέ δώση ὁ Δίκαιος Κριτής τήν ἥμερα ἐκείνη στούς ἁμαρτωλούς: «Πορεύεσθε ἀπ' ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τό πῦρ τό αἰώνιων τό ἤτοιμασμενον τῷ διαβόλο καί τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ» (Μάτθ. 25, 41).
Τό πέμπτο ὅπλο εἶναι ἡ μνήμη τῶν αἰωνίων βασάνων τοῦ Ἅδου, δηλαδή ἡ μνήμη ὅτι ἡ ἁμαρτία μᾶς ἀποχωρίζει ἀπό τόν Θεό καί τήν εὐφροσύνη τῶν δικαίων καί ὅτι τά αἰώνια βάσανα τοῦ Ἅδου, τά ὅποια, ὅταν τά σκεπτώμεθα, δέν μέ βασανίσουν τήν ψυχή μας, διότι ἡ ἐνθύμησίς τους μέ μᾶς προκαλέση μετάνοια.
Καί τώρα ἐν κατακλείδι αὐτοῦ του κηρύγματός μου, παρακαλῶ ὅλους τους ἀγαπητούς μου ἀδελφούς, πού μέ διαβάσουν αὐτές τίς σειρές νά προσεύχωνται γιά μένα τόν ἀνάξιο καί πολύ ἁμαρτωλό νά μέ βοηθήση ὁ Θεός νά θέσω καί ἐγώ μία καλή ἀρχή καί νά μή ξεχάσω αὐτά πού σᾶς εἶπα. Ἀμήν.
Ἱερομονάχου Κλεόπα Ἡλιέ, «Πνευματικοί Λόγοι», ἔκδ. Ὀρθόδοξη Κυψέλη», Θεσσαλονίκη 1992
Ἀπό τό https://www.impantokratoros.gr/geron-kleopa-exomologhsh.el.aspx